Zmiany w systemie edukacji doczekały się zwrotu w podejściu do procesu uczenia (się). Zmiany wyraźne już w samej werbalizacji procesu, w której coraz częściej słyszymy o uczeniu się a coraz rzadziej o nauczaniu. Oznacza to iż podstawą rozwoju człowieka jest jego samodzielne kierowanie własnym procesem uczenia się, a w edukacji przygotowanie młodego człowieka do samodzielnego funkcjonowania w świecie.
Zwrot dokonał się ku nurtowi konstruktywizmu w edukacji. „Konstruktywizm jest najbardziej znanym obecni nurtem w edukacji, który stawia na aktywność i zaangażowanie ucznia, będące wynikiem pracy w atrakcyjnym środowisku nauki w odpowiedni sposób zorganizowanym przez nauczyciela”. (Kordziński, 2018). Podejście to ma w swoim założeniu rozłożenie odpowiedzialności za proces uczenia (się) zarówno na nauczyciela jak i ucznia. W erze „wiedzy dostępnej na jedno kliknięcie” dewaluuje się efektywność nauczania poprzez podawanie wiedzy a wzrasta potrzeba uczenia umiejętności wyszukiwania i przetwarzanie tejże wiedzy, zestawiania ze sobą faktów i źródeł, teorii, zjawisk i zdarzeń.
Dlatego bardzo istotna jest relacja między nauczycielem a uczniem, a także atmosfera współpracy między uczniami. Dlatego współczesne metody edukacyjne to metody aktywizujące, angażujące uczniów. To metody, w których to uczący się panuje nad procesem, tworząc konstrukt oraz dokonując wyboru, co do sposobu przyswajania wiedzy. Coraz bardziej popularna jest także szkoła daltońska. Coraz częściej słyszymy o „odławkowieniu” szkoły. O prowadzeniu lekcji, zajęć w taki sposób, by praca z ciałem wspierała pracę umysłu. Nic więc dziwnego, że na popularności zyskują metody wywodzące się z pedagogiki teatru, takich jak drama czy improwizacja teatralna. Na świecie jedna i druga wykorzystywana jest w edukacji. W Polsce, praca z dramą również od dawna jest znana. Świadczą o tym choćby publikacje prof. Krystyny Pankowskiej w latach 90-tych i późniejszych. Lata świetności pedagogiki teatru pewnie właśnie się zaczynają. Natomiast praca z technikami improwizacji teatralnej do niedawna jeszcze ukryta za kulisami teatru, wkracza dziś do polskiej szkoły podskakując radośnie. Przebijały się w różnorodnych zabawach ruchowych, głównie w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, nieśmiało, bez rozgłosu. Warto więc przybliżyć i ożywić wizerunek i znaczenie improwizacji jako sztuki oraz jako narzędzia dydaktycznego.
W dużym skrócie historia impro rysuje się następująco: Techniki impro, zwane też improv (improvisation) zapoczątkowane a latach pięćdziesiątych XX wieku, przez Keitha Johnstone’a i Violę Spolin miały wzmacniać koncentrację aktorów i pomóc odblokować potencjał kreatywności. Jako sztuka teatralna (spontaniczne spektakle bez scenariusza), dostępne było jedynie dla aktorów. Pierwsze publikacje, podstawa wszystkich podstaw to „Impro” Keitha Jonestona z 1979 roku oraz „Improvisation fot the Theatre” Violi Spolin z 1983r. Dziś impro rozwija się w 2 kierunkach – rozrywkowym i rozwojowym. Rozpowszechniane jest w środowiskach biznesowych i edukacyjnych, w postaci wydarzeń eventowych, spektakli, warsztatów, modułów szkoleniowych. Zasady impro to zdrowe relacje, szacunek do myśli, pomysłów, indywidualności drugiego człowieka, wzajemne słuchanie i empatia. Zasady te łączą kulturę i edukację. A samo impro łączy różne środowiska i różne pokolenia, przede wszystkim dzięki głównej zasadzie akceptacji „tak, i..”.
Korzyści wdrożenia impro do edukacji formalnej to pożądane we współczesnym świecie efekty kształcenia:
• rozwój umiejętności aktywnego i empatycznego słuchania
• spontaniczne tworzenie i przetwarzanie informacji
• rozwój kreatywności
• rozwój umiejętności szybkiego reagowania na niestandardowe sytuacje
• zaangażowanie siebie i angażowanie innych
• rozwój umiejętności współpracy
• budowania relacji i tworzenie więzi społecznych
• kształtowanie otwartej na zmiany postawy
• wzrost świadomości odbioru i tworzenia sztuki
• wzrost świadomości bycia tu i teraz
• wsparcie w procesie uczenia się
Techniki impro jako narzędzie dydaktyczne oparte są na relacji między uczniami i między uczniem a mistrzem (nauczycielem), budowanej przez skuteczną komunikację w bezpiecznej atmosferze akceptacji, zaufania, szacunku i empatii. „Techniki teatru to techniki komunikacji” (Spolin, 1983). Wspierają proces uczenia się, kształtowanie postaw otwartości, kreatywności, współpracy, pozytywnego nastawienia. Jednocześnie pozwalając dzieciom być dziećmi w ich spontaniczności i prawie do popełniania błędów.
Impro w edukacji, impro w szkole to szansa na kolejne pokolenia ludzi z inicjatywą, z pozytywnym nastawieniem do świata, poszukujących rozwiązań zamiast problemów, tworzących więzi społeczne, efektywnie i długofalowo współpracujących w środowisku biznesowym. Impro nie daje gotowych scenariuszy lekcji, nie daje gotowych scenariuszy życia. Impro uczy życia w znaczeniu radzenia sobie w różnych niestandardowych sytuacjach, trudach życia codziennego, akceptacji porażki i kreatywnego rozwiązywania problemów.
Jak to możliwe? Najlepiej pewnie będzie wyjaśnić na konkretnym przykładzie jednej z gier improwizacyjnych. Gra zatytułowana jest „Tak, zróbmy to!”.
Uczniowie stoją w grupie. Prowadzący daje sygnał do działania, proponując wykonanie pewnej czynności, na co grupa odpowiada: „TAK! Zróbmy to!”, po czym wykonuje tę czynność. Dalej swoje propozycje dają uczniowie, np. ktoś proponuje:
– A może wszyscy się serdecznie ze sobą przywitamy?
A grupa odpowiada:
– TAK! Zróbmy to!
Po tym wszyscy się ze sobą serdecznie witają, dopóki kolejna osoba nie rzuci innego hasła, np.:
– A może będziemy udawać bociany?
Na co pada odpowiedź grupy:
– TAK! Zróbmy to!
I wszyscy udają bociany.
To jedno z podstawowych ćwiczeń na akceptację. W zabawie biorą udział wszyscy, każdy proponuje coś od siebie. Grę można potraktować jako energetyzer (ang. energizer), czyli przerywnik dla podniesienia poziomu energii. Do podstawowego celu, jakim jest akceptacja, zaś pobocznym podejmowanie działań i wyzwań, możemy w ramach nieco większego stopnia trudności dołączyć elementy ćwiczeń dykcyjnych – nie tylko na języku polskim – lub inne urozmaicenia. Warto też porozmawiać z uczniami o tym, co się między nimi działo, podczas gdy doświadczali akceptacji (jako jej nadawcy i odbiorcy).
Grę można z powodzeniem wykorzystać do transferu wiedzy. Oto kilka propozycji:
Biologia – tu może wywiązać się cudna zabawa w zwierzęta z określonej warstwy lasu, regionu, poziomu taksonomicznego.
Chemia – charakterystyka różnych cieczy lub stanów skupienia: wszyscy mogą być wodą, olejem, alkoholem, kwasem, zasadą albo cieczą, lodem, gazem (obydwie niekoniecznie zaprzyjaźniłyśmy się z chemią, więc wybaczcie, jeśli udało nam się coś pomieszać, mamy nadzieję, że sam zapis w książce nie spowoduje żadnego wybuchu).
Historia – idealna wręcz gra do pokazania różnic między epokami za pomocą ruchów ciała. W licznej klasie można dodać konkretne charakterystyczne postaci, np.: „A może wszyscy krzyknijmy jak husaria?”, „A może wszyscy pomaszerujmy jak Piłsudski?”.
Język obcy – określony zestaw słówek (takich jak kolory) do wprowadzenia lub powtórzenia, budowanie prostych pytań (szyk zdania można konstruować w jeden określony sposób – według zasady gramatycznej, którą wybierzesz).
Język polski – wyzwania mogą dotyczyć określonej lektury, fabuły omawianego filmu lub dowolnego wydarzenia.
Wychowanie fizyczne – rozgrzewka, a także świetna gra pozwalająca połączyć ruch z wiedzą o znanych sportowcach: „A może przejdziemy salę jak Robert Korzeniowski?, „A może pomachamy rakietą jak Agnieszka Radwańska?”.
Bardzo mocno warto podkreślić, że improVszkole to nie jest zestaw gotowych scenariuszy lekcji. To pewna podstawa, rodzaj mechanizmu gry, który adaptujesz na własne potrzeby edukacyjne, dostosowujesz od efektów kształcenia, celu zajęć, podstawy programowej, grupy, w której prowadzisz i oczywiście do siebie. Każdy nauczyciel bardzo szybko może skomponować sobie własny zestaw, jedyny, unikalny, niepowtarzalny. Tak, nawet jeśli w pięciu klasach przez pięć kolejnych lat będą na lekcjach odbywały się te same gry, ani nauczyciel, ani uczniowie nie będą nimi znużeni – będą za każdym razem zaciekawieni od nowa. Za każdym razem przebieg będzie inny. I to jest kolejna moc impro – moc ciekawości, która angażuje i motywuje. Jak myślisz, czy tego właśnie potrzebuje dzisiejsza szkoła ?
– Inspiracja
– Motywacja
– Pozytywne myślenie
– Rozwój kompetencji kluczowych
– Otwartość na zmiany?
O autorce:
Anna Krajewska: nauczyciel akademicki, dydaktyk, trener biznesu, doradca zawodowy, autorka podręcznika i ćwiczeń „Kompetencje personalne i społeczne” (MEN 51/2015) oraz materiałów dydaktycznych dla nauczycieli, kursów on-line i wielu artykułów. Twórczyni innowacyjnych narzędzi dydaktycznych. Prowadzi Montownię Sukcesu, a w jej ramach szkolenia dla biznesu w zakresie kultury feedbacku w organizacji, warsztaty rozwojowe dla młodzieży szkolnej i akademickiej z zakresu kompetencji społecznych, szkolenia dla trenerów, nauczycieli i dydaktyków jak Aktywizujące metody dydaktyczne wykorzystując elementy pedagogiki teatru, w tym impro. Jest jedną z pomysłodawców i organizatorów pierwszej w Polsce konferencji „Improvszkole – innowacja edukacyjna uczenie (się) przez doświadczenie artystyczne” http://akrajewska.pl/ https://improvszkole.edu.pl/
