Publikowanie nieprawdziwych wiadomości jest stare jak świat. Historia mediów pełna jest ostrych wymian słów, oskarżeń i pomówień. Ostatnio jednak popularne stało się uogólniające sformułowanie „fake news”, które stosuje się parasolowo do określania wszelkich informacji mijających się z prawdą.
Medioznawcy coraz częściej ostrzegają przed nadużywaniem określenia „fake news” – jego pojemność jest również zagrożeniem i może być używana przez autorów fake newsów w celu dyskredytacji krytyków. Organizacja EAVI Media Literacy for Citizenship i Centrum Edukacji Obywatelskiej przetłumaczyły na język polski infografikę, która ma pomagać w rozpoznawaniu informacji wprowadzających w błąd i zniuansować wytartą kategorię „fake news”. Ściągnijcie ją i używajcie do analizy przekazów medialnych.
Najważniejszym typem informacji wyprowadzających w błąd są treści propagandowe – używają ich korporacje, organizacje i politycy w celu wpływania na wartości i postawy publiczności. W programie „Mind over media. Szkoła krytycznego myślenia” rozpoznajemy cztery techniki stosowane w propagandowych celach : wywołanie silnych emocji, odpowiadanie na ludzkie potrzeby, upraszczanie informacji i pomysłów oraz atakowanie oponentów.
Jakimi technikami posługują się wymienione w materiale zjawiska?
Clickbait – czyli sensacyjne w swoim wydźwięku nagłówki, które prowadzą przez szereg kliknięć napędzających dochody z reklam do…. rozczarowujących bądź niezwiązanych z tematem treści.
Treści stronnicze – oparte na wyrażonej nie wprost ideologii , pomijające jedne fakty na rzecz emocjonalnego podkreślania innych.
Treści sponsorowane – często wyglądają na artykuły bo są słabo oznaczone. Tworzy się je w celu reklamy produktów i odwołują się do naszych potrzeb często sztucznie je kreując. Mogą być potencjalnie szkodliwe, gdy produkty przedstawione są tak, by nie wskazywać na ich wady, czy czysto komercyjne cele, które za nimi stoją.
Pseudonauka – przeinacza badania naukowe, bądź naświetla fakty tak, by dowieść nieprawdziwych, sfabrykowanych tez. Kwestionuje autorytety, zaprzecza ekspertom i nadużywa „krytycznego myślenia”, często po to by przypodobać się publiczności i upewnić ją w swoich wyborach i przyzwyczajeniach np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu.
Teorie spiskowe – wyjaśniają zagadnienia, które są bardzo skomplikowane i mają dowieść, że lęki i obawy społeczne są uzasadnione i uknute przez polityków, autorytety czy sterujące światem gremia.
Satyra – często opiera się na żartobliwych, przewrotnych ale też stereotypowych i upraszczających pomysłach. Może wprowadzić w błąd, gdy odbiorca nie rozpozna jej humorystycznego potencjału.
Uproszczenia można znaleźć też w treściach sponsorowanych, stronniczych, pseudonauce czy clickbaitach.
Choć wszystkie z powyższych przykładów tworzone są aby zdyskredytować bądź zaatakować na przeciwnika, to jednak właśnie tutaj bardzo często pojawiają się prawdziwe „ fake newsy, które mają na celu:
Wprowadzanie w błąd – udawanie treści informacyjnych, gdzie fakty są sfabrykowane bądź przemieszane z kłamstwami.
Fałsz – całkowicie zmyślone, nieprawdziwe treści rozpowszechniane w celu dezorientacji, oczernienia bądź zbudowania wizerunku osoby czy firmy, często w celach politycznych.
Często treści o propagandowym charakterze posługują się więcej niż jedną techniką, warto więc dokładnie im się przyglądać i nieufnie podchodzić do nazbyt prostych, emocjonalnych, wygodnych czy napastliwych informacji. Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o tym jak rozpoznawać propagandę i jak się przed nią bronić – zapraszamy na stronę programu edukacyjnego „Mind Over Media. Szkoła Krytycznego Myślenia”.
– antropolożka kultury, edukatorka kulturowa. Ekspertka Mazowieckiego Programu Edukacji Kulturalnej. Obroniła pracę doktorską na temat edukacji społecznej w czasach przełomu demokratycznego Polsce w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
