Jak efektywnie realizować w szkole innowację, aby to przedsięwzięcie nie było fajerwerkowym, spektakularnym popisem atrakcyjnych zdarzeń, a stało się „powerbankiem” wzmacniającym procesy ukierunkowane na jakościowe zmiany, których ostatecznymi beneficjentami i najważniejszym podmiotem są uczniowie?
Każda innowacja jest zmianą, ale nie każda zmiana jest innowacją. Według Doroty Ekiert-Grabowskiej i Davida Oldroyda: Zmiana to zarówno planowane, jak i nieplanowane, pożądane i niepożądane zjawiska i procesy. Termin „innowacja” jest zazwyczaj używany na oznaczenie procesu (bądź efektu) planowanego inicjowania, wprowadzania i utrwalania nowych praktyk, sposobów działania bądź rezultatów w systemie edukacji na różnych szczeblach (Warszawa 1996, s. 6).
Wprowadzenie w marcu 2020 r. obowiązkowej edukacji zdalnej było zmianą nieprzewidzianą, nieplanowaną i niepożądaną. Choć spowodowała wzrost kompetencji cyfrowych szkolnych społeczności oraz poprawę infrastruktury informatycznej placówek, trudno ją nazwać innowacją. Na progu roku szkolnego 2021/2022 istotne dla każdego dyrektora stają się pytania:
Impulsem zmian o charakterze innowacyjnym jest zawsze kwestionowanie aktualnej rzeczywistości (najczęściej uruchamiane w sytuacji problemowej) oparte na profesjonalnej refleksji zawodowej, którą Richard Arends definiuje jako uważny, analityczny namysł nauczyciela nad tym, co robi i jak jego zachowanie wpływa na nauczanie i uczenie się uczniów (Warszawa 1995, s. 507). Z kolei Czesław Sikorski opisuje ją jako krytyczny namysł nad sytuacją zawodową na podstawie różnych źródeł danych na temat tej sytuacji, obejmujący różne poziomy praktyki: od zrozumienia, co się wydarzyło, po poszukiwanie różnych rozwiązań sytuacji problemowych, ich ocenę i wybór najbardziej odpowiednich w konkretnych sytuacjach. Podstawa refleksji tkwi według niego w postawie charakteryzującej się o przekonaniem o potrzebie stałego kwestionowania własnej praktyki i gotowości do zmiany(poglądów, metod postępowania, itp.) (ORE, 2018).
Ken Robinson podkreśla: Niezależnie od tego, czy jesteś uczniem, nauczycielem, rodzicem, dyrektorem placówki, czy decydentem, jeśli w jakikolwiek sposób jesteś zaangażowany w edukację, możesz być częścią zmiany. W tym celu potrzebujesz trzech form zrozumienia: krytyki obecnego stanu rzeczy, wizji tego, jak edukacja powinna wyglądać, oraz teorii zmiany, aby wiedzieć, jak przejść od jednej do drugiej (…). Jeśli chcesz zmieniać edukację, ważne jest, byś zrozumiał, jakiego rodzaju jest to system. Nie jest monolityczny ani niezmienny i dlatego możemy coś z nim zrobić. Ma wiele twarzy, wiele krzyżujących się interesów i wiele miejsc dla potencjalnych innowacji. Świadomość tego pozwala wyjaśnić, dlaczego i w jaki sposób możesz ją zmienić (Robinson, Aronica, 2015, s. 20).
Schemat 1 (s. 75) opisuje kolejne etapy innowacyjnej zmiany w szkole.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: D. Ekiert-Grabowska, D. Oldroyd, Kierowanie zmianą, Warszawa 1996; J.P. Kotter, Jak przeprowadzić transformację firmy, 2007; E. Radanowicz, W szkole wcale nie chodzi o szkołę, Głogów 2020.
Pamiętajmy, że każda innowacja jest pilotażem, wypróbowaniem nowych sposobów działania. Wierząc w sukces, nie postrzegajmy go jako osiągnięcie spektakularnego efektu. Sukcesem innowacji jest jej konsekwentne przeprowadzenie, któremu towarzyszy refleksja realizatorów i odbiorców. Wartością innowacji w szkole jest towarzyszący jej proces uczenia się nauczycieli oraz dialog z beneficjentami (uczniami), wartością dodaną zaś budowanie, wzmacnianie i utrwalanie w szkole kultury zmiany oraz kultury innowacji
Wybierając cel innowacji – rozwój kompetencji uczniowskich, warto zwrócić uwagę na te, które przygotują młodych ludzi do odpowiedzialnego podejmowania ryzyka, przede wszystkim w obszarze aktywności ekonomicznej, ale także społecznej, artystycznej i naukowej. Nauczyciele, realizując działania wpisane w innowację, pomogą im wykształcić lub wzmocnić odpowiednie postawy sprzyjające rozwojowi kreatywności i przedsiębiorczości, nierozerwalnie związanymi z myśleniem krytycznym i koncepcyjnym. Wyniki wielu badań i raportów w czwartej rewolucji przemysłowej (Industry 4.0) dowodzą, że na rynku pracy znacząco wzrośnie zapotrzebowanie na takie osoby. Umiejętności przyszłości są związane z nowymi rodzajami pracy, myślenia i życia w globalnym świecie, a także z fundamentalnym pytaniem: jaka jest przyszłość pracy? (por. Fazlagić, 2018, s. 12).
Jakie jednostki poradzą sobie z rosnącą automatyzacją, technologiami zastępującymi ludzi w wykonywaniu zawodów, w których jeszcze dziś niezbędna jest obecność człowieka? Warto pamiętać, że w art. 1 pkt 18 ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082) ujęto te kompetencje wśród zadań systemu oświaty, opisując je jako kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości i kreatywności sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym, w tym poprzez stosowanie w procesie kształcenia innowacyjnych rozwiązań programowych.
Przyszłość to także wzrost znaczenia umiejętności interpersonalnych, które podobnie jak kreatywność, pozwolą przetrwać na rynku pracy w konkurencji z robotami (por. Fazlagić, 2018, s. 13). W nadchodzącym świecie innowacji rzeczą najtrudniejszą i zarazem najważniejszym dobrem będzie umiejętność współdziałania ludzi (…), formy organizacji zmienią się, ale sam problem organizowania nie straci na znaczeniu. Jego rozwiązanie wymagać będzie przejścia do nowych sposobów i nowej filozofii organizowania działań ludzkich (Gawroński, Otręba, 2020, s. 113).
Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Fazlagić, Szkoła dla innowatora. Kształtowanie kompetencji proinnowacyjnych, Kalisz 2018.
Te i inne kompetencje przyszłości stały się podstawą zainicjowanego przez resorty rozwoju i edukacji trzyletniego projektu pilotażowego „Szkoła dla innowatora”, realizowanego od 2019 r. przez Fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz partnerów w 20 szkołach podstawowych w różnych regionach Polski (https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/). Wybrane kompetencje proinnowacyjne wskazane w raporcie Szkoła dla innowatora. Kształtowanie kompetencji proinnowacyjnych (Fazlagić, 2018) powiązano w projekcie w pięć wiązek: zarządzanie sobą, współpraca, liderstwo, samodzielność myślenia, rozwiązywanie problemów (zob. schemat 2), a dla nauczycieli opracowano narzędzia w postaci praktycznych poradników z licznymi przykładami zastosowania takich rozwiązań, jak: zadania interdyscyplinarne, warsztaty rozwijające kompetencje behawioralne, społeczne i badawcze projekty uczniowskie, programy pracowni tematycznych, linie rozwoju KPI (pomocne w monitorowaniu rozwoju kompetencji) czy sposoby wspierania dobrostanu uczniów i nauczycieli. Poradniki są systematycznie udostępnianie na stronie https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/nowoczesne-narzedzia-edukacyjne/.
Każda wiązka może być inspiracją dla szkół planujących wdrożenie innowacji pedagogicznej. Warto poszerzyć swoją perspektywę postrzegania pożądanych (dziś i w przyszłości) kompetencji uczniowskich, sięgając do książek, opracowań, raportów i dokumentów strategicznych, np.:
Schemat 3. Rekomendowane metody i formy pracy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Fazlagić, Szkoła dla innowatora. Kształtowanie kompetencji proinnowacyjnych, Kalisz 2018.
Bibliografia:
– jest nauczycielką konsultantką w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach, trenerką i doradczynią w projekcie „Szkoła dla innowatora”.
