Czym jest uczenie się we współpracy nauczycieli?

Informacje o materiale

Autor/-ka: Sylwia Żmijewska - Kwiręg

Data dodania: 11.08.2021

Grupa docelowa: Nauczyciele przedmiotowi, Dyrektorzy

Artykuł

Sytuacja edukacji i pracy zdalnej uwidoczniła, jakie znaczenie ma – dla realizacji głównego celu szkoły, którym jest tworzenie uczniom i uczennicom warunków do głębokiego uczenia się – współpraca nauczycieli, rozumiana nie tylko jako wspólna realizacja zadań wyznaczonych przez szkołę, lecz także – jako wzajemne uczenie się.

Co to jest uczenie się we współpracy? Gdzie i kiedy zachodzi uczenie się nauczycieli i nauczycielek? Jakie są sprawdzone praktyki współpracy nauczycieli – poniżej porządkujemy odpowiedzi na te pytania, odwołując się przede wszystkim do doświadczeń i koncepcji rozwijanych lub stosowanych w programach CEO, zwłaszcza w programie Szkoła ucząca się.

Czym jest uczenie się we współpracy?

Uczenie się we współpracy charakteryzują cztery elementy:

Uczenie się we współpracy w szkole?

Od wielu lat różne formy uczenia się we współpracy są stosowane zarówno przez edukacyjne grupy dorosłych, jak i studentów czy uczniów w szkołach – w naszym przekonaniu nadal za rzadko i w sposób niepełny (np. w szkołach obejmują lekcje i uczenie się uczniów i uczennic, pomijając znaczenie uczenia się we współpracy samych nauczycieli i nauczycielek). 

Uczenie się we współpracy powinno być stałym elementem rozwoju szkoły – wszystkie działania nauczycieli, uczniów i rodziców powinny być tak planowane, organizowane i realizowane, by proces ten zachodził nieustannie w ciągu całego roku szkolnego. 

Optymalnie byłoby, gdyby uczenie się we współpracy „wydarzało się” nie tylko przy okazji wielkich szkolnych przedsięwzięć (np. wspólnej diagnozy potrzeb i wypracowywania rozwiązań, opracowywania nowych strategii, programów i ich wdrażania czy ewaluacji), lecz także podczas codziennej pracy poprzez wzajemne spontaniczne samokształcenie, dzielenie się doświadczeniami i dobrymi praktykami, konstruktywne wspieranie w trudnych sytuacjach.

Zespoły – codzienna forma współpracy nauczycieli i nauczycielek

Oczywistą formułą uczenia się we współpracy nauczycieli i nauczycielek jest praca w grupach czy zespołach zadaniowych. W każdej placówce oświatowej działają różne zespoły nauczycieli powołane do różnych celów. Mogą one spontanicznie kształtować strukturę swojej współpracy adekwatnie do okoliczności lub też sięgać po wybrane metody i techniki. 

Przykładowe zespoły i zakresy ich zadań:

Współpraca w zakresie realizacji programowych treści (uzupełnianie się, szukanie wspólnych przestrzeni do działań edukacyjnych; pracownie tematyczne integrujące wiedzę uczniów z różnych przedmiotów); ustalanie zakresów tematycznych mini-projektów edukacyjnych realizowanych w ramach zajęć przedmiotowych; wykorzystanie poszczególnych przedmiotów do realizacji wspólnych treści innymi narzędziami, z wykorzystaniem lub przećwiczeniem innych umiejętności.

Wzmacnianie samorządności uczniowskiej, aktywności obywatelskiej i społecznej; adaptacja szkolnego programu profilaktyczno-wychowawczego na potrzeby klasy; międzyklasowe projekty edukacyjne, klasowy i szkolny wolontariat jako element profilaktyki i działań wychowawczych szkoły; budowanie relacji z uczniami – tworzenie przestrzeni do ich poznawania, zaspokajania ich potrzeb, realizowania pasji, tworzenia im możliwości; omawianie z uczniami wydarzeń z bieżącego życia społecznego; zajęcia poświęcone tematom polaryzującym społeczeństwo, także społeczność szkolną.

Planowanie realizacji programowych treści w perspektywie kilkuletniej; integracja wiedzy i działań międzyprzedmiotowo; wykorzystanie wybranych przedmiotów do ćwiczenia istotnych umiejętności.

Wypracowanie propozycji (w oparciu o diagnozę potrzeb i konsultacje z rodzicami i uczniami) programu profilaktyczno-wychowawczego; wsparcie nauczycieli wychowawców w realizacji działań kształtujących kompetencje osobiste i społeczne uczniów; pomoc w rozwiązywaniu konfliktów.

Dobierając zadania do zespołów współpracujących, zwłaszcza zadaniowych, warto zastanowić się, jakimi umiejętnościami dysponują potencjalni członkowie wskazanych w tabeli zespołów, jakie relacje panują w tych zespołach, jaki wpływ mają na siebie nawzajem poszczególne osoby.

Spotkania samokształceniowe

Spotkania samokształceniowe nauczycieli to okazja do uporządkowania własnej wiedzy, doskonalenia warsztatu pracy, wymiany doświadczeń z koleżankami i kolegami z pracy. Ogromną wartością tych spotkań jest możliwość odwołania się do wspólnych doświadczeń, analiza konkretnych problemów, które pojawiają się w szkole oraz możliwość wysłuchania informacji zwrotnych od swoich koleżanek i kolegów.

Do przeprowadzenia ciekawych i rozwijających samokształceniowych spotkań warto sięgać po różnorodne metody i modele, nie tylko dzielenia się doświadczeniem (wymiana dobrych praktyk, obserwacje koleżeńskie, spacery edukacyjne), wzajemnego wsparcia (np. krytyczni przyjaciele), uczenia się we współpracy i współdziałania (np. mikronauczanie, forma do formy), lecz także z pogranicza coachingu (np. grow, Doceniające Dociekanie). Mogą one być narzędziami do planowania i przeprowadzania wybranych formalnych rad pedagogicznych czy spotkań z rodzicami.

Poniżej prezentujemy kilka narzędzi przydatnych przy organizacji spotkań rady pedagogicznej i zespołów współdziałających1 – proponowany przebieg spotkań znajdziecie w publikacji dostępnej pod linkiem w przypisie.

Mikronauczanie/Mikrolekcje.

Tematem jednej mikrolekcji może być np. metoda ćwiczona przez zespół, technika, którą dana osoba pragnie innym zaprezentować, technika, z którą zespół będzie eksperymentował w kolejnym miesiącu. Wybrany/a nauczyciel/ka prowadzi 10 minutową mikrolekcję z użyciem wybranej techniki/metody dla 8–10 osób wybranych z grona uczestniczących. Pozostałe osoby wchodzą w rolę obserwatorów. Mikrolekcje można nagrać (i po cz. 3 obejrzeć i zestawić z otrzymanymi IZ). Spotkanie zwykle składa się kilku mikrolekcji (ok. 20 minut), jedna po drugiej, z pozostałymi nauczycielami w roli klasy.

Spotkanie samokształceniowego wg koncepcji Dylana Williama

Podczas spotkania zespołu (np. przedmiotowego) – po 5 minutach narzekania lub ładowania się pozytywną energię – każdy nauczyciel daje krótkie sprawozdanie z tego, czego spróbował w praktyce i jak mu poszło. Nauczyciele odpowiadają na karteczkach na dwa pytania: Co sprzyjało realizacji tego zadania? Co utrudniało realizację tego zadania? Zebrane odpowiedzi omawiane są na forum: Co zrobić, żeby to, co sprzyja naszym działaniom pojawiało się bardziej regularnie? Jak sobie radzić z przeszkodami? W kolejnym kroku prezentowane są nowe pomysły na pracę w dziećmi (np. z wykorzystaniem mikrolekcji), wyświetlane filmy metodyczne, prowadzone dyskusje na temat „zadanej” lektury.  Każdy uczestnik planuje, co chciałby osiągnąć przed następnym spotkaniem. Więcej o koncepcji >>

Doceniające Dociekanie (DoDo).

To metoda budowania na sukcesie, która polega na analizie mocnych stron, nawet jeżeli analizowany proces nie był doskonały. Celem DoDo jest skoncentrowanie się na rozwijaniu, tego co działa, a nie naprawianiu tego, co nie działa Zespół wybiera te działania lub bloki działań, z których jest dumny i analizuje je w grupach (7-8 osób) według określonego schematu. W każdej grupie powinny znaleźć się takie osoby, które uczestniczyły w tym, co jest przedmiotem analizy lub które co najmniej znają temat.

Forma do formy, czyli planowanie na żywo.

To propozycja dla spotkań rady pedagogicznej lub zespołów przedmiotowych. Podstawowym założeniem jest przygotowywanie spotkania na bieżąco razem z grupą.  „Planowanie na żywo” wzmacnia sprawczość grupy. Ze względu na charakter tej metody („na żywo”) nie ma ustrukturyzowanego schematu przebiegu. Warto jednak uczestnikom rozdać listę pytań, która pomoże zaprojektować najważniejsze elementy spotkania na samym jego początku albo sprawdzić jakość przyjętego porządku obrad.

GROW, czyli rośnij

To popularny model coachingowy, który służy rozwiązywania problemów lub jako technika pracy z celami. W modelu tym wykonujemy cztery opisane poniżej kroki w trakcie wspólnej rozmowy na forum. W kroku pierwszym zaczynamy od pytań, które pomagają uczestnikom określić cele, czasem najbardziej odległe i – wydawałoby się – nieosiągalne oraz ich wskaźniki (CEL). W kroku drugim (rzeczywistość) musimy wiedzieć, czego potrzebujemy i skąd wyruszamy. Krok trzeci (przeszkody i trudności) to etap, w którym generujemy jak najwięcej rozwiązań, możliwości. Krok czwarty to planowanie działań (co następne).Więcej o metodzie GROW >>

Krytyczny przyjaciel.

Krytyczny przyjaciel  to osoba posiadająca wystarczające doświadczenie zawodowe i kompetencje interpersonalne, by wesprzeć swojego szkolnego Partnera w procesie profesjonalnego rozwoju poprzez uważną obserwację określonych wspólnie poczynań zawodowych i udzielanie informacji zwrotnej w tym zakresie. Interwencja krytycznego przyjaciela musi być starannie zaplanowana. Krytyczny przyjaciel może obserwować konkretne sytuacje, lekcje, aktywności, zachowania, prowadzić rozmowy/wywiady z uczniami, rodzicami uczniów, innymi nauczycielami by uzyskać informacje o wybranych aspektach interesującej go pracy wychowawczej. Krytyczny przyjaciel pomaga Partnerowi w uruchomieniu krytycznego myślenia: wnikliwie analizując zaobserwowane sytuacje i działania, zadając dociekliwe pytania, odkrywając niedostrzegane aspekty, relacje i związki, prezentując odmienny od naszego punkt widzenia, kwestionując oczywistości i schematy, tworząc nowe powiązania między różnorodnymi elementami zdarzeń i sytuacji, dociekając przyczyny istniejących stanów i procesów, poszukując alternatywnych sposobów myślenia i działania, formułując uzasadnienia.

Pytania Kiplinga.

Metoda ta służy refleksji nad zidentyfikowanym podczas obserwacji lekcji problemem lub omówieniu jakiegoś zjawiska z życia szkoły. Proponowana technika może stanowić wytyczne np. do prowadzenia spotkań nauczycieli np. zespołu edukacji wczesnoszkolnej/zespołu wychowawczego itp.  Na początku należy określić problem główny a następnie omówić go indywidualnie lub w grupie, odpowiadając na każde z sześciu zadanych pytań: Co? Dlaczego? Kiedy? Jak? Gdzie? Kto? Pomogą one zidentyfikować problem, osoby odpowiedzialne czy zainteresowane, ulokować zdarzenie/sytuację w czasie i miejscu oraz zastanowić się co zaszło, dlaczego, dlaczego warto i jak działać.

Praktyki współpracy nauczycieli w Szkole uczącej się

Współpraca nauczycieli i jej rozwijanie w szkole jest ważnym elementem programu Szkoła ucząca się jest współpraca nauczycieli. Pomaga ona nie tylko w poprawie uczenia się uczniów i poprawie prowadzącego do niego nauczania, ale też zmienia relacje pomiędzy nauczycielami a także pomiędzy nauczycielami i dyrektorem w kierunku relacji partnerskich, opartych na szacunku, zaufaniu, trosce i motywacji wewnętrznej. Znaczenie kultury współpracy podkreśla również Aleksandra Mikulska, konsultantka Szkoły uczącej się, w artykule „Analiza prac uczniowskich” („Dyrektor Szkoły”, 2020/2).

W programie Szkoła ucząca się proponujemy różne praktyki współpracy nauczycieli – w tym miejscu chcielibyśmy zwrócić uwagę na te, które rozwijane są szkołach należących do klubu szkół uczących się – na rozwijanie lekcji, OK-obserwację i spacer edukacyjny.

polega na wspólnym drobiazgowym planowaniu lekcji (przez parę nauczycieli lub grupę uczącą tego samego przedmiotu), przeprowadzeniu tej lekcji i wzajemnej jej obserwacji, powtórnej dyskusji nad scenariuszem i poprawieniu go. Omówieniu obserwowanej lekcji towarzyszy analiza prac uczniów, wykonywanych podczas lekcji. W wyniku refleksji nad jedną lekcją lub jej cyklem powstaje scenariusz dobrej lekcji, która może być doskonalona dalej. Zaletą tej praktyki jest ścisła współpraca nauczycieli jednego przedmiotu, korzystanie wzajemnie z doświadczeń i wzięcie odpowiedzialności za jakość lekcji przez kilku nauczycieli.

dokonuje zazwyczaj jeden z nauczycieli uczących w danej szkole na prośbę innego nauczyciela. Nie ma na celu prezentowania dobrych praktyk, ani też hospitacji, czyli oceny pracy nauczyciela. Podczas OK-obserwacji patrzymy, jak uczniowie się uczą, a nie jak nauczyciel naucza! Nauczyciel, którego lekcja jest obserwowana sam proponuje, jakie elementy lekcji chciałby poddać obserwacji. Po lekcji następuje omówienie , czyli udzielenie konstruktywnej informacji zwrotnej przez osoby obserwujące. Podczas rozmowy o lekcji obserwatorzy odnoszą się do tych tylko elementów lekcji, które były zaplanowane do obserwowania. Wybór obszaru obserwacji ma pomóc nauczycielowi w jego pracy, czyli nauczyciel musi zastanowić się nad tym, co sprawia mu trudność, co chciałby, aby wyglądało lepiej, nad czym chciałby pracować. Nie musimy szukać problemu na siłę, ale zawsze można nauczać jeszcze lepiej. Można np. pracować nad jakością zadawanych uczniom pytań albo nad zaangażowaniem uczniów.  Istotne jest to, że to nauczyciel sam decyduje, które z informacji uzyskanych od obserwatorów zdecyduje się wykorzystać celu udoskonalenia własnej lekcji.

Jego tematem jest zagadnienie, które nauczyciele uznają za ważne i warte obserwacji. W ustalonym dniu nauczyciele wchodzą do różnych klas, uczestniczą w całych lekcjach lub tylko w ich fragmentach. Starają się nie przeszkadzać uczniom w pracy. Obserwacji podlegają przede wszystkim działania uczniów, będące dowodami ich uczenia się, a także to, w jaki sposób to, co robi nauczyciel, wpływa na efektywność tego uczenia się. Po spacerze członkowie zespołu spotykają się, aby zebrać i omówić obserwacje oraz opisać zaobserwowane wzorce. Kolejnym krokiem jest analiza wzorców i wyciągnięcie wniosków do dalszych działań. Ważny punkt stanowi zaplanowanie wynikających z nich przyszłych działań.

Materiał przygotowano w ramach programu “Szkoła ucząca się”. Wykorzystano też zestawienia opracowane przez Sylwię Żmijewską-Kwiręg w ramach programu Akademia Liderów Oświaty jako część poradnika dla dyrektorów i dyrektorek szkół podstawowych oraz liderów i liderek zespołów edukacji wczesnoszkolnej: Kształtowanie kompetencji kluczowych (uczenia się, społeczno-obywatelskich oraz inicjatywności i przedsiębiorczości) w edukacji wczesnoszkolnej. Opis kompetencji, potrzeby rozwojowe uczniów, zadania szkoły i nauczycieli, możliwości organizacyjno-formalne, wybrane strategie oraz rozwój nauczyciela/nauczycielki. Teorie, refleksje, dobre praktyki, zasoby i narzędzia, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2019 r.

Podobne materiały

Scenariusz lub ćwiczenie

Podsumowanie, ewaluacja, refleksja w grupie projektowej

Jak podsumować projekt młodzieżowy?
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Wzmocnienie grupy projektowej

Zestaw ćwiczeń do wykorzystania na zajęciach mających na celu podsumowanie działań młodzieży w projekcie.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Ja w grupie – gdzie zmierzać po zakończonym...

Poznaj kilka ćwiczeń, które mogą być pomocne w analizie swojej roli w życiu grupy realizującej projekt młodzieżowy.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Projekt z lotu ptaka

Dwa ćwiczenia na podsumowanie szkolnego projektu młodzieżowego.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zielone ławki

Czy wasza szkoła funkcjonuje zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju Sprawdźcie to!
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zielona inwentaryzacja

Gra terenowa jest formą zabawy, w której można potraktować region jako planszę do gry.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zaprzyjaźnij się z naturą

Wspólnie znajdźcie i przeanalizujecie inwestycje oraz aktywności gospodarcze, podjęte na terenie znajdującym się na obszarze chronionym.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Szkolne dotleniacze

Wspólnie stwórzcie szkolny dotleniacz, czyli zielone miejsce na terenie waszej szkoły.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Natura w otworku

Efektem waszego projektu młodzieżowego będzie m.in.: plener fotograficzny z wykorzystaniem aparatów otworkowych.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Ekoinicjatywa

Projekt młodzieżowy związany ze zrównoważonym rozwojem i bioróżnorodnością w waszym rejonie.
Zobacz
Film lub webinarium

Polskie zwyczaje wiosenne – dobre praktyki uczenia o...

O dobrze znanych i mniej oczywistych polskich zwyczajach ludowych. Opowiadamy o obrzędach cyklu wiosennego w różnych regionach
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Gramy okolice

Rezultatem projektu młodzieżowego będzie spot filmowy promujący malowniczy krajobraz waszej okolicy.
Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY