Artykuł
Wiedza i umiejętności uczniów i uczennic po edukacji zdalnej są bardzo zróżnicowane. Jak się dowiedzieć, co młodzi ludzie już wiedzą i potrafią, a z czym trzeba się będzie wspólnie zmierzyć od nowa? W tym artykule przedstawię 12 sposobów na pozyskiwanie informacji o tym, co i w jakim stopniu opanowali nasi uczniowie i uczennice, po co zbieramy te informacje i jak można je wykorzystać w dalszym nauczaniu.
Wiele młodych osób nie chce wrócić do szkoły, ponieważ obawiają się sprawdzianów i klasówek. Rozumiem ich niepokój, gdyż wielu nauczycieli/ek zapowiada tzw. „dni prawdy” – wreszcie okaże się, kto ile pracował. Niektórzy zapewniają jednak, że sprawdzianów nie będzie. Warto, aby taką politykę przyjęli jednogłośnie nauczyciele i nauczycielki w każdej szkole.
Szkoła Podstawowa nr 1 w Kartuzach zapowiedziała, że stopnie końcoworoczne za naukę zdalną są już wystawione i nikt nie będzie ich zmieniać, zwłaszcza na gorsze. Szkoła w najbliższych tygodniach zajmie się zaś odbudowywaniem relacji pomiędzy uczniami i uczennicami a ich nauczycielami i nauczycielkami. Taka praktyka wydaje mi się najlepsza.
Informacja zwrotna dla nauczyciela/ki
Jest jednak druga strona medalu. Sprawdziany przeprowadzane podczas nauki zdalnej często nie dawały rzetelnej informacji o opanowaniu wiedzy i umiejętności przez uczniów i uczennice. Zatem ani młodzi ludzie, ani ich nauczyciele/ki nie wiedzą, ile faktycznie tematów udało się opanować skutecznie.
Zbliża się koniec roku. Dzieci i młodzież pojadą na wakacje. Oni mogą poczekać kilka miesięcy na informacje o tym, co wiedzą i potrafią. Jednak nauczyciel/ka czekać nie może. Aby dobrze zaplanować pracę w kolejnym roku, musi wiedzieć od czego zacząć i jak prowadzić proces dydaktyczny w bardzo zróżnicowanej klasie. Wiemy, że różnice dotyczące wiedzy i umiejętności uczniów i uczennic będą duże. Podstawowy powód zróżnicowania nie tkwi jednak w tym, że młodzi ludzie nie chcieli się uczyć. Ci, którzy mieli wsparcie i opiekę w domu, nauczyli się więcej. Wielu z nich nie miało dostępu do technologii, część nie była przyzwyczajona do samodzielnej nauki, niektórzy nie mieli warunków domowych lub żyli w stresie uniemożliwiającym uczenie się. To wielka niesprawiedliwość ich z tego rozliczać po powrocie do szkół. Jedyny rozsądny kierunek jest taki: nauczyciel/ka pozyska informację o efektach swojego nauczania zdalnego, aby zaplanować właściwie naukę w przyszłym roku szkolnym.
Koniec roku bez stopni
Aby uzyskać rzetelną informację o wiedzy i umiejętnościach uczniów i uczennic, nauczyciel/ka musi zapewnić młodych ludzi, że:
- nie będą oceniani na stopnie w tym roku szkolnym,
- wyniki ewentualnych testów posłużą jedynie do planowania nauczania.
Wynika z tego, że nauczyciele i nauczycielki nie powinni posługiwać się stopniami, procentami, punktami itd. Do dyspozycji pozostaje informacja zwrotna, która tym razem ma służyć nauczycielowi/ce. Jest to ocena jego/jej pracy z uczniami i uczennicami podczas edukacji zdalnej. Najważniejsze jest to, aby uczniowie i uczennice zrozumieli i uwierzyli w intencje nauczyciela/ki. Warto zadbać o komunikat nie chcę Was oceniać, chcę się dowiedzieć!
Sumujące wyniki ze sprawdzianów, testów i klasówek nie dają nauczycielowi/ce rzetelnej informacji o postępach w uczeniu się. Jest to najłatwiejszy i często zawodny sposób sprawdzenia wiedzy uczniów i uczennic (choć nie ich umiejętności). Sprawdzianami nie zweryfikujemy całej wiedzy, tylko ten fragment, którą wybraliśmy do sprawdzenia. Ponadto na wyniki sprawdzianu może wpłynąć zła kondycja psychiczna lub fizyczna młodego człowieka w danym dniu, co zaburza otrzymany rezultat.
Jakie mamy inne sposoby na pozyskiwanie informacji o tym, co i w jakim stopniu opanowali nasi uczniowie i uczennice?
Przygotowałam 12 prostych metod, które pomogą – zarówno uczniów i uczennicom, jak i ich nauczycielom – zorientować się nad czym trzeba jeszcze wspólnie popracować, a co zostało już opanowane. Co więcej w każdej z tych metod uczniowie i uczennice uczą się od siebie wzajemnie, co stanowi pierwszy krok do syntezy wiedzy.
1. Rozmowa
Pierwszy i najprostszy sposób to rozmowa z uczniami i uczennicami. Może to być dyskusja o tym, co już wiemy, czego byśmy chcieli się dowiedzieć, jakie mamy pytania. Być może podczas takiej rozmowy uczniowie i uczennice wzajemne wytłumaczą sobie pewne zagadnienia i różnice zmaleją.
2. Odpowiedź na pytania kluczowe
W tej metodzie nauczyciel/ka wymyśla pytanie kluczowe związane z omawianymi zagadnieniami. Pytanie kluczowe musi być dla uczniów i uczennic interesujące, a odpowiedź na nie powinna wymagać, by młodzi ludzie korzystali z wiedzy, którą już opanowali. To zadanie można przeprowadzić w małych grupach, by dać przestrzeń na wspólne poszukiwanie odpowiedzi i wymianę informacji.
3. Samoocena lub test
Samoocena, czyli odpowiedź na pytanie, czego się nauczyliśmy w obrębie danego tematu. Uczniowie i uczennice w parach lub w małych grupach mogą wspólnie tworzyć listę zagadnień. W kolejnym kroku każdy i każda może dokonać anonimowo samooceny. Taka informacja może pomóc nauczycielowi/ce w zorientowaniu się, jaka część klasy opanowała materiał w stopniu wystarczającym do dalszej pracy.
Test anonimowy – nauczyciel/ka opracowuje test z danego tematu i daje uczniom i uczennicom do anonimowego wypełnienia. Konieczna jest w tym przypadku zapowiedź, że wyniki posłużą jedynie nauczycielowi/ce do planowania nauczania.
Inne wykorzystanie testu
Test jest bardzo częstą formą sprawdzania wiedzy. Jego formę można tak zmienić, aby jednocześnie mogli z niego korzystać uczniowie i nauczyciele. Jak to zrobić?
- Po wypełnieniu testu uczniowie i uczennice w parach wyjaśniają sobie błędne odpowiedzi i poprawiają je.
- Test jest podzielony na działy odpowiadające częściom materiału. Po jego wypełnieniu uczniowie i uczennice spotykają się w grupach, aby umówić wspólne wyniki dla danego działu.
- Test wypełniany jest w parach. Ta forma umożliwia uczniom i uczennicom wzajemne uczenie się i przedyskutowanie odpowiedzi.
4. Sprawdź, co umie Twój sąsiad/ka
Zaproponuj uczniom i uczennicom grę w zamianę ról. Uczeń lub uczennica odgrywający rolę nauczyciela/ki zadaje pytania koledze lub koleżance. Następnie wspólnie analizują odpowiedzi na pytania, które opracował/a i podał/a im nauczyciel/ka. Zaznaczają przy tym, na które z pytań odpowiedzieli prawidłowo. Jeśli nauczyciel/ka zapowie, że nie będzie oceniał/a uczniów i uczennic to może uzyskać dość rzetelną informację.
5. Projekt
Nauczyciel/ka przedstawia uczniom i uczennicom tematy krótkich projektów, których realizacja wymaga znajomości wiedzy przedmiotowej przekazanej podczas nauczania zdalnego. Uczniowie i uczennice w grupach realizują projekt i przygotowują prezentację, którą przedstawiają kolegom i koleżankom podczas zajęć. Jest to również sposób na wzajemne nauczanie.
6. Błąd i wybór
Błąd – nauczyciel/ka przedstawia błędne rozumowanie i zadaje uczniom i uczennicom zadanie polegające na znalezieniu błędu i próbie poprawieniu go. Może to wyglądać w ten sposób: nauczyciel/ka projektuje notatkę wzorem informacji, które można uzyskać w Internecie i zamieszcza w niej co najmniej cztery błędne informacje. Następnie prosi uczniów i uczennice, aby je znaleźli i skorygowali, posiłkując się własną wiedzą i innymi wiarygodnymi źródłami.
Wybór – nauczyciel/ka przedstawia uczniom i uczennicom kilka stwierdzeń lub pytań, a następnie prosi o zdecydowanie, czy są one prawdziwe, czy fałszywe. Można również zadać uczniom i uczennicom pytania z przygotowanymi odpowiedziami i prosić o wybranie właściwej.
7. Wytłumacz
Nauczyciel/ka opracowuje kilka zagadnień związanych z przedstawionymi wcześniej tematami. Poleca uczniom i uczennicom wylosowanie jednego z nich. Uczeń lub uczennica może losować aż do momentu, gdy trafi na temat, który jest w stanie opracować samodzielnie. Następnie uczniowie i uczennice łączą się w pary i tłumaczą sobie wzajemnie wylosowane zagadnienia. Odrzucone przez uczniów i uczennice tematy wskazują nauczycielowi/ce, co wymaga powtórnego omówienia.
8. Plakaty pojęciowe
Nauczyciel/ka zawiesza plakaty na ścianach sali. Na każdym jest zamieszone słowo lub fraza związane z omawianymi wcześniej tematami. Uczniowie i uczennice podchodzą do plakatów i wypisują na nich to, co wiedzą o danym zagadnieniu i co byliby w stanie przekazać kolegom i koleżankom. Zadanie można wykonać np. w formie mapy myśli. Nauczyciel/ka dzięki wypełnionym plakatom może się zorientować, ile uczniowie i uczennice wiedzą o danym zagadnieniu.
9. Refleksja uczniowska
Nauczyciel/ka prosi uczniów i uczennice, aby anonimowo podsumowali, czego się nauczyli na dany temat. Może im zaproponować pytania:
- Czego ważnego się dowiedziałaś/eś?
- Co z tego, czego się nauczyłaś/eś będzie Twoim zdaniem najbardziej przydatne?
- Co było dla Ciebie trudne?
- Jakiej pomocy potrzebujesz, aby opanować temat?
- Co cię zaskoczyło lub zdziwiło?
Nauczyciel/ka zbiera refleksje uczniów i uczennic, a następnie analizuje je pod kątem przyszłego nauczania.
Refleksje uczniowskie można także zbierać w formie kart wyjścia – uczniowie i uczennice piszą odpowiedzi na pytanie i zostawiają nauczycielowi, wychodząc z klasy.
Eksperci i ekspertki programu “Szkoła ucząca się” opracowali pomoc dydaktyczną ”Pudełko refleksji”, która zawiera 28 technik pozyskiwania refleksji uczniowskiej.
10. Pozyskanie szybkiej opinii uczniów i uczennic – samoocena
Technika polega na poproszeniu uczniów i uczennice o samoocenę swojego rozumienia zagadnienia. Dzięki szybkiej samoocenie nauczyciel/ka uzyskuje obraz tego, co uczniowie i uczennice myślą, że wiedzą. Można w tym celu skorzystać z:
- techniki świateł: wszystko rozumiem – zielone; mam pewne wątpliwości – żółte; nie rozumiem – czerwone,
- wskazywanie ręką: kciuk do góry – rozumiem i potrafię to wyjaśnić własnymi słowami; ręka machająca – nie jestem do końca pewien i wątpię, czy potrafię to wyjaśnić; kciuk do dołu – jeszcze nie rozumiem i nie potrafię tego wyjaśnić.
Ten rodzaj samooceny może być niestety zawodny, gdyż uczniowie i uczennice mogą nie być w stanie ocenić swojej wiedzy prawidłowo. Dlatego warto wylosować uczniów deklarujących zrozumienie i poprosić o wyjaśnienie zagadnienia rówieśnikom.
11. Wizualizacja
Nauczyciel/ka prosi uczniów i uczennice, aby utworzyli wizualną lub symboliczną prezentację tego, czego się nauczyli i przygotowali się do wyjaśnienia jej innym. Technika jest szczególnie przydatna przy sprawdzaniu, czy uczniowie i uczennice rozumieją różnego tego rodzaju powiązania.
Przykład: Narysuj wizualną sieć czynników wpływających na wzrost roślin.
12. Zastosowanie
Wiedza i jej zrozumienie ujawniają się, gdy uczniowie i uczennice mogą przenieść to, czego się nauczyli na inne dziedziny. Dlatego dobrym sposobem sprawdzenia rozumienia jest poproszenie uczniów i uczennic o zastosowanie wiedzy w nowym kontekście.
Przykład: Znajdź przykłady symetrii w budynku szkolnym lub na boisku.
Co zrobić ze zróżnicowaną informacją płynącą od uczniów i uczennic?
Jeśli nauczyciel/ka dowie się, co jego/jej uczniowie i uczennice już wiedzą i potrafią, a czego jeszcze nie, to prawdopodobnie zorientuje się, że klasa jest mocno zróżnicowana. To dopiero wstęp do bardzo trudnego zadania, które przed nim/nią stoi.
W kolejnym kroku nauczyciel/ka musi prowadzić lekcje tak, aby w inny niż dotychczas sposób przedstawić materiał uczniom i uczennicom, którzy nie zrozumieli omawianych wcześniej zagadnień i jednocześnie przygotować zadania dla tych, którzy wszystko już opanowali.
Warto zaznaczyć, że ze zróżnicowanym poziomem wiedzy uczniów i uczennic nauczyciel/ka spotyka się często, choćby na początku nowego roku szkolnego. Jednak po pandemii staniemy przed trudniejszym wyzwaniem, ponieważ część materiału będzie trzeba powtórzyć, a część przedstawić od nowa.
W programie „Szkoła Ucząca Się” opracowaliśmy pomoc dydaktyczną „Skrzyneczkę mistrzów”, która – mamy nadzieję – w pewnym stopniu może wesprzeć nauczycieli i nauczycielki w prowadzeniu zindywidualizowanych zajęć.
