Zebraliśmy materiały, dzięki którym poznasz odpowiednie przepisy prawne i psychologiczne aspekty tego doświadczenia. Skorzystasz także z rozwiązań edukacji międzykulturowej: praktycznych wskazówek dla nauczycieli i materiałów do pracy w klasie.
Zebraliśmy aktualne materiały, które opisują sytuację dziecka pochodzącego z kraju cudzoziemskiego w kontekście edukacji w szkole. W wybranych przypadkach polecamy zasoby sprzed kilku lat, które nadal są cenne ze względu na swoją merytoryczną zawartość.
Zestaw podzielony został na:
1. Aspekty prawne
Prezentujemy podstawowe informacje prawne dotyczące kształcenia w polskim systemie osób przybywających z zagranicy, w tym z uchodźców z Ukrainy w związku z wojną z Rosją. Zachęcamy też do analizy systemowych rozwiązań lokalnych z wybranych miast – mogą pomóc w poszukiwaniu najlepszych praktyk.
Wszystkie materiały sprzed 2020 roku warto przeanalizować pod kątem prawnym – mogą mieć odwołania do nieaktualnych zapisów.
Informacja o kształceniu w polskim systemie oświaty osób przybywających z zagranicy, Ministerstwo Edukacji Narodowej 2022
Obwieszczenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lipca 2020 r.w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw.
Zasady przyjmowania cudzoziemców do polskich szkół w kontekście obecnej sytuacji na Ukrainie, Ministerstwo Edukacji Narodowej 2022
Warto dodatkowo sprawdzać, jakie rozwiązania wprowadzają a bieżąco organy prowadzące i jakie środki kierują na ich wdrożenie.
3. Inne podstawy prawne regulujące prawa dziecka z doświadczeniem migracji do nauki i poszanowania jego odrębności kulturowej, Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny „Metis” w Katowicach 2022
A. Gulińska, Wsparcie ucznia z doświadczeniem migracyjnym w polskiej szkole, Fundacja Inna Przestrzeń 2021
Analiza narzędzi, które, w zamierzeniu ustawodawcy, mają służyć wsparciu adaptacji migrantów w polskich szkołach, oraz tego, jak funkcjonują one w praktyce. Autorka omawia kolejne narzędzia, przyglądając się brzmieniu przepisów w ustawie Prawo oświatowe oraz odpowiednim aktom wykonawczym. Zestawia je także z wypowiedziami praktyków zebranymi podczas wywiadów przeprowadzonych w latach 2013-21.
Kształcenie dzieci rodziców powracających do kraju oraz dzieci cudzoziemców. Raport, Naczelna Izba Kontroli 2019
B. Skałbania, Dziecko z rodziny migracyjnej w systemie oświaty. Materiał informacyjny dla dyrektorów szkół i rad pedagogicznych, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2017
Tematyka publikacji obejmuje zagadnienia związane ze sprawowaniem lub ustanawianiem opieki nad dzieckiem z rodziny migracyjnej. W tym celu zostały wskazane aktualne i podstawowe regulacje prawne z zakresu sytemu edukacji i wsparcia ucznia z rodziny migracyjnej lub cudzoziemskiej. Całość poruszonych zagadnień pozostaje ciągle ważna z uwagi na ich aktualność, powtarzalność i złożoność oraz skalę problemów rodzin migracyjnych, szkolne i pozaszkolne potrzeby wychowujących się w nich uczniów oraz utrudnioną sytuację nauczycieli pracujących w realiach zjawiska migracji.
2. Rozwiązania organizacyjne
W ciągu ostatnich lat w wielu konkretnych szkołach (przy wsparciu organizacji zajmujących się tematykę wielokulturowości, uchodźczą i migracyjną) , także na poziomie organów prowadzących wypracowano spójne rozwiązania i dobre praktyki. Nie wszystkie z pewnością dadzą się zastosować bezpośrednio w obecnej sytuacji, mogą być jednak pomocne w poszukiwaniu najlepszych dla szkoły czy gmin sposobu na włączenie dzieci uchodźców z Ukrainy w system edukacji.
Praca z uczniem z doświadczeniem migracji w polskiej szkole, Muzeum Emigracji w Gdyni 2019
Rekomendacje dla szkół i nauczycieli oraz rekomendacje systemowe stworzone podczas seminarium Uczeń z doświadczeniem migracji w polskiej szkole 23 listopada 2019 r. w Muzeum Emigracji w Gdyni.
Checklista dla szkół wielokulturowych, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Lista obejmująca różne obszary funkcjonowania szkoły, przeznaczona dla szkół, do których uczęszczają lub będą uczęszczać dzieci z doświadczeniem migracji, której celem jest pomóc w prowadzeniu współpracy i organizacji pracy szkoły w taki sposób, aby wspierać integrację oraz umożliwić jak najlepszą edukację wszystkim uczennicom i uczniom. W związku z tym, że powstała w 2015 roku może nie odnosić się do aktualnego porządku prawnego, warto sprawdzać na bieżąco przepisy.
A. Kozakoszczak, Asystentka międzykulturowa / asystent międzykulturowy w szkole – doświadczenia, wnioski, rekomendacje, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Doświadczenia, wnioski i rekomendacje dotyczące współpracy pomiędzy szkołami, osobami zatrudnionymi w funkcji pomocy nauczyciela lub asystentkami i asystentami międzykulturowymi oraz organizacjami pozarządowymi.
Checklista dla szkół współpracujących z asystentkami i asystentami międzykulturowymi, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2016
Checklista” ma na celu ułatwienie nawiązania oraz prowadzenia współpracy pomiędzy szkołą i asystentami międzykulturowymi.
Asystenci międzykulturowi – okiem praktyków, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2020 – 2021
M. Dąbrowska, E. Szumilas, Uczniowie z rodzin migracyjnych w szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2017
Analiza wyników badań nad migracją ekonomiczną oraz kwestie pomocy prawnej, socjalnej, psychologiczno‑pedagogicznej dla dzieci, młodzieży i ich rodziców. Przedmiotem zainteresowania autorek pozostają zadania szkoły w organizowaniu form wsparcia, a także rozwiązania i działania stanowiące rekomendacje dla współczesnej praktyki edukacyjnej.
Kształcenie dzieci nowo przybyłych i uchodźczych w Berlinie. Praktyki i wyzwania – raport z badań, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2016
Od września 2016 r. szkoły w Polsce mają możliwość prowadzenia tzw. oddziałów przygotowawczych, czyli oddziałów dedykowanych uczniom i uczennicom przybywającym z zagranicy, którzy nie znają języka polskiego albo znają go w stopniu niewystarczającym do korzystania z nauki. W zbliżonym czasie analogiczne rozwiązanie zostało wprowadzone w Berlinie. Raport zawiera opis badania sposobu funkcjonowania klas powitalnych, oraz wnioski i rekomendacje, które mogą być przydatne także w kontekście polskim.
K. Kubin, N. Klorek, Innowacyjne rozwiązania w pracy z dziećmi cudzoziemskimi w systemie edukacji. Przykłady praktyczne, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2012
11 tekstów poświęconych autorskim działaniom, podejmowanym w placówkach przyjmujących dzieci cudzoziemskie w Polsce, które przyczyniły się do powstania zintegrowanej społeczności szkolnej i placówki wielokulturowej (np. zatrudnienie w szkole pomocy nauczyciela lub osoby pracującej jako asystent międzykulturowy, działania skierowane do polskich rodziców i opiekunów, zwiększające ich wiedzę na temat uchodźstwa i migracji, oraz działania wspierające naukę języka polskiego jako drugiego).
Świetlica dla dzieci czeczeńskich jako przykład działania skierowanego do uczniów i uczennic uchodźczych, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2013
Wywiad z Małgorzatą Nowak, byłą dyrektorką Zespołu Szkół w Niemcach, który w latach 2006-2012 przyjmował dzieci uchodźcze z pobliskiego ośrodka dla cudzoziemców oczekujących na decyzje w sprawie wniosku o nadanie statusu uchodźcy w Leonowie. W szkole podstawowej zespołu utworzona została dodatkowa świetlica, z której korzystały przede wszystkim dzieci uchodźcze.
Działania skierowane do polskich i czeczeńskich dzieci rozpoczynających naukę w szkole podstawowej, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2013
Wywiad z Urszulą Jędrzejczyk, nauczycielką ze Szkoły Podstawowej nr 31 im. Lotników Polskich w Lublinie dotyczący działań prowadzonych w roku szkolnym 2011/2012, skierowanych do sześciolatków z Polski i Czeczenii, które rozpoczęły naukę w tejże szkole. Działania miały na celu m.in. umożliwienie dzieciom poznania przestrzeni szkolnej i zasad panujących w szkole, wzajemne poznanie się rówieśników i rówieśnic, mających w kolejnych latach kontynuować wspólnie naukę, a także grupowe i indywidualne wsparcie dla dzieci biorących udział w projekcie, mające pozwolić im lepiej korzystać z lekcji.
Oddać głos dzieciom…, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Wywiad z Bogumiłą Chisi, wicedyrektorką Szkoły Podstawowej nr 258 im. gen. Jakuba Jasińskiego w Warszawie. Szkoła Podstawowa nr 258 w Warszawie, w której opracowano i wdrożono szkolnye zasady równego traktowania (szkolnego Kodeksu Równego Traktowania). Wywiad pozwala spojrzeć na ten proces z perspektywy dyrekcji szkoły, zobaczyć wyzwania i korzyści, jakie się z nim wiążą oraz zapoznać się z praktycznymi doświadczeniami kadry pedagogicznej i całej społeczności szkolnej.
3. Aspekty psychologiczne
Doświadczenie uchodźstwa czy wielokulturowości (w tym przypadku połączone z traumą wojenną) wymaga dużej uważności na stan emocjonalny i potrzeby psychologiczne dzieci i młodzieży, zarówno z Ukrainy, jak i polskich uczniów, którzy zmierzą się z nową sytuacją. Rodzi to nowe wyzwania i potrzeby w zakresie kształcenia nauczycieli – zachęcamy do lektury wybranych analiz. Będziemy je uzupełniać na bieżąco powstającymi wnioskami czy ekspertyzami.
P. Szydłowska, J. Durlik, Psychologiczne aspekty pracy z uczniem migracyjnym, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 2018
Najważniejsze wnioski wynikające z autorskich badań nad migracjami oraz płynące z nich wskazówki (uniwersalne w pracy z dziećmi i młodzieżą z doświadczeniem migracyjnym). Na końcu tekstu zamieszczony jest także wykaz źródeł (w większości dostępnych online), z których można czerpać wiedzę i praktyczne wskazówki na temat pracy z osobami wielojęzycznymi i wielokulturowymi.Ewa Obara-Grączewska,
Uczeń obcojęzyczny w szkole, czyli nauczycielskie wyzwania i trudności, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2018
Nauczyciele i dyrektorzy w ostatnich latach sygnalizowali trudności w pracy z uczniami obcojęzycznymi, włączanymi w polski system oświatowy na wszystkich etapach edukacyjnych. Prezentowany poniżej tekst jest próbą opisu praktycznych rozwiązań metodycznych oraz refleksji wyniesionych ze spotkań z nauczycielami. Może być wskazówką, jak rozwijać kompetencje kluczowe – nie tylko językowe, ale także informatyczne, społeczne i obywatelskie oraz świadomość i ekspresję kulturalną.
K. Kubin, N. Klorek, Migracja, tożsamość, dojrzewanie, Adaptacja kulturowa dzieci i młodzieży z doświadczeniem migracyjnym, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Publikacja zawiera artykuły przybliżające różne aspekty doświadczenia migracji wśród dzieci i młodzieży, a w szczególności kwestie związane z kształtowaniem się tożsamości młodej osoby w kontekście doświadczenia migracji.
A. Jurek, Psychologiczne aspekty doświadczeń migracyjnych u dzieci i młodzieży, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Celem artykułu jest przybliżenie kadrze psychologicznej i pedagogicznej wyzwań, z jakimi wiąże się doświadczenie migracji z perspektywy dzieci i młodzieży, a także wskazanie metod, które mogą być przydatne w pracy z tymi grupami, jak też rodzicami i opiekunami.
K. Barzykowski, H. Grzymała-Moszczyńska, D. Dzida, J. Grzymała-Moszczyńska, M. Kosno, One są wśród nas. Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej dzieci i młodzieży w kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2013
Niniejsze opracowanie kierowane jest w głównej mierze do osób zajmujących się diagnozą psychologiczną dzieci w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Omawia wybrane kwestie diagnozy dzieci odmiennych (od większości dzieci pochodzenia polskiego) pod względem etnicznym, językowym i kulturowym, jak również rekomendacyjny, a nadrzędnym jego celem jest upowszechnienie dobrych praktyk diagnostycznych.
Ewa Nowicka, Dzieci w migracjach. Doświadczenia z badań w Polsce, Collegium Civitas w Warszawie 2015
W niniejszym artykule przedstawione są wybrane problemy, z którymi muszą się borykać dzieci / migranci i ich rodziny, na przykładach zbadanych sytuacji dzieci cudzoziemskich w szkołach.
4. Edukacja międzykulturowa – analizy i badania
Edukacja międzykulturowa, rozumiana jako poszerzanie własnej tożsamości jednostkowej i społecznej przez kontakt z innymi kulturami, kształtowanie rozumienia odmienności kulturowych, wyzbywanie się uprzedzeń i stereotypów w obecnej sytuacji staje się niezbędnym elementem działań edukacyjnych i wychowawczych w szkole. W polskich szkołach zwiększa się liczba dzieci cudzoziemskich oraz polskich dzieci, które wróciły z emigracji. Nie tylko dzieci cudzoziemskie, ale też kadra pedagogiczna, rodzice oraz dzieci polskiego pochodzenia muszą nauczyć się funkcjonować w różnorodnym kulturowo środowisku. Ważne jest przygotowanie całej szkolnej społeczności do pracy w wielokulturowym środowisku szkolnym.
M. Nowosielski, A. Głowala, J. Slowík, Edukacja elementarna uczniów z doświadczeniem migracji w Polsce i Czechach. Doświadczenia – Wnioski – Rekomendacje – Zasoby, Mazowiecka Uczelnia Publiczna w Płocku 2021
Raport z innowacyjnymi rekomendacjami dla władz uczelni i organizacji pozarządowych dotyczącymi kształcenia i przygotowania nauczycielek i nauczycieli do pracy w środowisku wielokulturowym. Zawiera on także rekomendacje dotyczące pracy z dziećmi z doświadczeniem migracji skierowane do nauczycielek i nauczycieli, dyrektorek i dyrektorów placówek oświatowych oraz władz instytucji edukacyjnych.
Dwujęzyczność jest normą, choć wiąże się nie tylko z korzyściami, ale i z wyzwaniami! Apel do specjalistów praktyków, Laboratory of Language Psychology and Bilingualism, Uniwersytet Jagielloński 2021
E. Żmijewska, Inkluzja uczniów z doświadczeniem migracji w czasach pandemii Covid-19, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej 2020
Artykuł składa się z części teoretycznej, w której przedstawiona zostały sytuacja edukacyjna dzieci z doświadczeniem migracji i wybrane zagadnienia z zakresu edukacji inkluzyjnej, oraz części badawczej, gdzie dokonano analizy i interpretacji uzyskanego materiału empirycznego. Wnioski odnoszą się do hierarchii priorytetów zadań nauczycieli oraz specyfiki włączania uczniów z doświadczeniem migracji w naukę on-line.
A. Młynarczuk-Sokołowska, K. Szostak-Król, Różnorodność i inkluzja w edukacji – wybrane aspekty wspierania uczniów z doświadczeniem migracji w: Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole, redakcja naukowa Iwona Chrzanowska, Grzegorz Szumski, Uniwersytet w Białymstoku 2019
Artykuł ukazuje podstawowe zagadnienia dotyczące wspierania procesów inkluzji oraz edukacji dzieci z doświadczeniem migracji na płaszczyźnie edukacji formalnej. Pierwsza jego część poświęcona jest analizie sytuacji dzieci z doświadczeniem migracji z uwzględnieniem ich szkolnego funkcjonowania. W drugiej zostały zaprezentowane prawne możliwości wspierania imigrantów, uchodźców oraz reemigrantów oraz przykłady dobrych praktyk edukacyjnych w tym zakresie (organizacja oddziałów przygotowawczych, nauczania języka polskiego jako obcego, realizacji zajęć wyrównawczych itd.).
A. Bulandra, J. Kościółek, U. Majcher – Legawiec, M. Pamuła-Behrens, M. Szymańska, Charakterystyka wielokulturowego środowiska edukacyjnego w Krakowie w świetle procesów integracji, Obserwatorium Wielokulturowości i Migracji 2019
Część pierwsza raportu nakreśla statystyczno-społeczny obraz obecności dzieci z doświadczeniem migracyjnym w szkołach krakowskich. Część druga poświęcona jest kompetencjom nauczycieli i ich przygotowaniu do pracy w wielokulturowym środowisku szkolnym. Kolejna część raportu poświęcona jest problematyce zawodu asystenta międzykulturowego (m.in. nabywanie kompetencji praktycznych do wsparcia ucznia; problemy strukturalne utrudniające rozwój zawodowy tej grupy. dostępne narzędzia integracji uczniów cudzoziemskich). Ostatnia część raportu zawiera rekomendacje dla samorządu zarówno w sferze możliwych działań zwiększających skuteczność pracy różnorodnych podmiotów w wielokulturowym środowisku edukacyjnym Krakowa, jak i w zakresie podejmowania inicjatyw na rzecz zmiany systemowej.
Przemysław Paweł Grzybowski, Grzegorz Idzikowski, Inni, Obcy – ale Swoi. O edukacji międzykulturowej i wspólnocie w szkole integracyjnej, Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy 2018
W książce zostały przedstawione w przystępnej formie ideowe i historyczne podstawy edukacji międzykulturowej oraz wypowiedzi uczniów, rodziców i nauczycieli na co dzień uczestniczących w jej procesie w środowisku szkoły integracyjnej. Opracowanie może służyć jako minipodręcznik edukacji międzykulturowej.
Ewa Pawlic-Rafałowska, Kompetencje międzykulturowe nauczycieli w wielokulturowych miastach Warszawa – Berlin. Kompetencje społeczne. Przewodnik dobrych praktyk dla nauczycieli, Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy 2018
Publikacja jest rezultatem projektu realizowanego przez samorządy Warszawy i Berlina.Nauczyciele z warszawskich i berlińskich miast, naukowcy i przedstawiciele organizacji pozarządowych pracowali nad rozwiązaniami dotyczącymi oceniania uczniów cudzoziemskich.
Rekomendacje szkół opracowane w ramach seminarium dla szkół pt. Dziecko cudzoziemskie w polskiej szkole. Szanse, wyzwania, refleksje, Fundacja EMIC 2018
Raport koncentruje się na wspólnym poszukiwaniu odpowiedzi na wyzwania w następujących obszarach: 1) Angażowanie dyrekcji i kadry pedagogicznej w podejmowanie działań na rzecz integracji w środowisku wielokulturowym 2) Adaptacja dzieci cudzoziemskich w szkole 3) Przygotowanie szkolnej społeczności (nauczyciele/nauczycielki, uczniowie/uczennice i rodzice) na obecność dzieci cudzoziemskich 4) Przygotowanie szkoły na obecność dzieci cudzoziemskich (budynek, procedury).
K. Kubin, Równe traktowanie po omacku. Raport z badania dotyczącego zjawiska wykluczenia dzieci z doświadczeniem migracji w szkołach w Polsce oraz podejmowanych działań zmierzających do ich integracji, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2014
Raport dotyczący zjawiska wykluczenia dzieci z doświadczeniem migracji w szkołach w Polsce oraz podejmowanych działań zmierzających do ich integracji. Wyniki badania posłużyły opracowaniu rekomendacji dotyczących identyfikowania obszarów i mechanizmów wykluczenia dzieci migranckich w szkołach oraz działań i rozwiązań mających przeciwdziałać wykluczeniu i wzmacniać zasady równego traktowania w szkole.
J. Świerszcz, Od słów do czynów. Raport z badania dotyczącego sytuacji konfliktowych w szkołach przyjmujących dzieci z doświadczeniem migracji, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2014
Analiza różnych źródeł i czynników sytuacji konfliktowych wraz z listą działań, które podejmowane są przez szkoły w celu zapobieżenia konfliktom.
Równe traktowanie w edukacji – przegląd rozwiązań zagranicznych wspierających edukację uczniów i uczennic innojęzycznych, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Wybrane doświadczenia z Walii, Norwegii i Anglii w zakresie wsparcia dla uczniów i uczennic „innojęzycznych”, obejmujący refleksję w zakresie równego traktowania w edukacji, mogącą mieć zastosowanie w odniesieniu do pracy osoby zatrudnionej w charakterze pomocy nauczyciela i/lub asystenta międzykulturowego czy asystentki międzykulturowej.
Ukryty program szkoły a równy dostęp do edukacji. Wybór tekstów, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2014
Artykuły obejmujące zagadnienia takie jak: równe traktowanie, zjawisko dyskryminacji czy wykluczenie w środowisku szkolnym ze względu na pochodzenie kulturowe, etniczne, narodowego, czy wyznanie. Teksty zostały napisane w oparciu o wyniki badań zagranicznych, niemniej jednak dotykają problematyki i opisują sytuacje, łatwo rozpoznawalne dla osób pracujących w systemie oświaty w Polsce i mających doświadczenie w pracy z uczniami i uczennicami migranckimi.
Uchodźcy – teoria i praktyka, praca zbiorowa pod redakcją Izabeli Czerniejewskiej i Izabelli Main, Stowarzyszenie Jeden Świat 2009
Zbiór tekstów, skierowanych do działaczy organizacji pozarządowych, pracowników administracji, nauczycieli, trenerów, studentów, pracowników naukowych. Zawiera analizy naukowe w tematyce uchodźczej oraz część metodyczną, gdzie znajdują się przykładowe scenariusze lekcji i warsztatów.
5. Poradniki, które dotyczą nauczania międzykulturowego
Poniższe publikacje prezentują całościowe podejście do budowania edukacji wielokulturowej w szkole. Powstały kilka lat temu, ale opisywany wtedy sposób myślenia o włączaniu dzieci, planowaniu pracy szkoły i przygotowaniu kadry jest wciąż aktualny. Znajdują się w nich praktyczne wskazówki na temat tego, w jaki sposób szkolna kadra pedagogiczna może współpracować ze sobą na rzecz wsparcia ucznia/uczennicy z doświadczeniem migracyjnym i budowania integracji w wielokulturowej społeczności szkolnej.
Pakiet. Jak rozmawiać o wielokulturowości, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2018
Prezentowany pakiet ekspercki to zestaw pięciu materiałów metodycznych, w których znajdują się praktyczne wskazówki na temat tego, w jaki sposób szkolna kadra pedagogiczna może współpracować ze sobą na rzecz wsparcia ucznia/uczennicy z doświadczeniem migracyjnym i budowania integracji w wielokulturowej społeczności szkolnej.
Szkolny System Integracji w: Wielogłos. Integracja uchodźców w polskich gminach, Fundacja EMIC 2017 (rozdział dotyczący SSI – str. 337-391)
Szkolny System Integracji został stworzony z myślą o społecznościach szkolnych, w których uczą się dzieci cudzoziemskie lub w których mogą się pojawić. Jego celem jest ułatwienie pracy w sytuacji, w której w szkole uczą się osoby zróżnicowane pod względem pochodzenia — w szczególności w jej początkowej fazie. Szkolny System Integracji to zestaw gotowych narzędzi oraz pomysłów do wykorzystania. System został podzielony na etapy, zgodnie z chronologią roku szkolnego.
Przyjazna szkoła wielokulturowa. Jak to zrobić?, Fundacja EMIC 2018
Publikację dotyczy nauczania podczas edukacji zdalnej – powstała w odpowiedzi na potrzebę uaktualnienia modelu Szkolnego Systemu Integracji zawartego w raporcie Fundacji EMIC “Wielogłos” o wyzwania, które niesie ze sobą nauka zdalna i odpowiedzi na nie.
Przyjęcie dzieci uchodźców do Twojej szkoły. Pomoc pedagogiczna, National Education Union 2017
Publikacja zawierająca przykłady działań podejmowanych przez angielskich nauczycieli zrzeszonych w związku zawodowym National Education Union (NEU) w zakresie pracy z dziećmi o doświadczeniu uchodźczym.
K. Białek, Międzykulturowość w szkole. Poradnik dla nauczycieli i specjalistów, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2015
W publikacji Ośrodka Rozwoju Edukacji autorki starają się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób nauczyciel może sobie radzić i co może mu pomóc w pracy ze zróżnicowaną kulturowo grupą uczniów. obejmuje zagadnienia: wielokulturowość, w tym zróżnicowanie kulturowego i migracje w Polsce, terminologia z dziedziny wielokulturowości, adaptacja kulturowa i strategie akulturacji, przepisy prawa oświatowego, tworzące ramy dla edukacji międzykulturowej, w szczególności prawnych aspektów funkcjonowania ucznia z trudnościami edukacyjnymi, będącymi skutkiem różnic kulturowych, praktyczne rozwiązania stosowane w pracy z uczniami w szkole wielokulturowej. Opracowanie kończą rekomendacje na temat kształtowania wielokulturowej polityki szkoły, przygotowane na podstawie dostępnej literatury.
Europejskie portfolio dla studentów i nauczycieli wychowania przedszkolnego. Wielojęzyczność i międzykulturowość w wychowaniu przedszkolnym, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2015
W czasach międzynarodowych napięć politycznych i intensywnych ruchów migracyjnych dokument stanowi źródło aktualnych i przydatnych porad, wskazówek, a także dobrych praktyk w zakresie edukacji włączającej, wielojęzyczności i międzykulturowości.
M. Piegat-Kaczmarczyk, Z. Rejmer, A. Kosowicz, Szkoła integracji międzykulturowej Model pracy międzykulturowej WISE i przykładowe scenariusze zajęć, Polskie Forum Migracyjne 2014
Publikacja dla pedagogów i psychologów szkolnych, ale też dla nauczycieli, którzy kształcą klasy międzykulturowe, prezentująca WISE, model pracy w klasie międzykulturowej w pracy z dziećmi cudzoziemskimi w polskiej szkole, a także scenariusze lekcji przygotowane w oparciu o jego założenia, wraz z załącznikami.
Przegląd działań dotyczących tożsamości kulturowej dzieci i młodzieży z doświadczeniem migracyjnym podejmowanych w Polsce, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2015
Artykuł przedstawia wybrane działania podejmowane przez szkoły, organizacje pozarządowe i osoby prywatne w Polsce, które są skierowane do dzieci i młodzieży z doświadczeniem migracyjnym oraz związane z tożsamością narodową, etniczną, językową i religijną/pozwalające pielęgnować kulturę kraju pochodzenia.
6. Nauczanie języka polskiego jako obcego
Ważnym wyzwaniem, z jakim zmierzą się polskie szkoły będzie nauka języka polskiego przybywających z Ukrainy dzieci i nastolatków. W ostatnich latach powstało sporo pomocy dydaktycznych w tym zakresie – kilka z nich polecamy poniżej.
Jak tłumaczyć ukraińsko – polskie rozmowy – Tłumacz Google – wskazówki , Sektor 3.0 2022
Strony www do darmowej nauki języka ukraińskiego i języka polskiego dla Ukraińców, znalezione w internecie na grupie nauczycielskiej, 2022
A. Młynarczuk-Sokołowska, K. Szostak-Król, Językowa podróż po Polsce, poradnik metodyczny z programem nauczania języka polskiego jako obcego (A1), Urząd ds. Cudzoziemców 2019
Poradnik metodyczny został przygotowany z myślą o lektorach oraz nauczycielach, którzy pracują z dziećmi i młodzieżą ubiegającymi się o udzielenie ochrony międzynarodowej w ośrodkach pobytowych dla cudzoziemców i przygotowują tę grupę do rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego w polskich placówkach oświatowych. W połączeniu z podręcznikiem do nauki języka polskiego jako obcego Językowa podróż po Polsce, skierowanym do dzieci i młodzieży ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej w wieku 11–15 lat, stanowi on gotowy materiał do pracy w czasie lekcji mających na celu przygotowywanie uczestników zajęć do uczestnictwa w życiu społecznym oraz pełnej partycypacji w życiu polskiej szkoły.
M. Pamuła-Behrens, M. Szymańska, Adaptacja ramowego programu nauki języka polskiego dla potrzeb przygotowania „Programu nauczania języka polskiego jako drugiego dla oddziałów przygotowawczych w szkołach podstawowych, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie 2019
Adaptacja ramowego programu nauczania została opracowana jako podstawa do opracowania programu nauczania języka polskiego jako drugiego w oddziałach przygotowawczych w szkole podstawowej. Podstawą adaptacji jest obowiązujący „Ramowy program kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców”.
Scenariusze zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych oraz projektów uczniowskich i programu nauczania języka polskiego jako obcego/drugiego powstały w ramach projektów, Fundacja EMIC 2018-19
Celem niniejszej publikacji jest wsparcie nauczycieli w procesie uczenia uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji języka edukacji szkolnej na zajęciach matematyki.Publikacja zachęca nauczycieli matematyki, a także nauczycieli języka polskiego jako obcego i drugiego do refleksji nad językiem matematyki: rozumieniem poleceń, tekstów matematycznych z podręcznika, wyjaśnień nauczyciela i innych uczniów.
M. Pamuła-Behrens, M. Szymańska, Program nauczania języka polskiego jako drugiego dla oddziałów przygotowawczych w szkole podstawowej (poziom A2), Fundacja im. Mikołaja Reja 2019
Program opracowano zgodnie z obowiązującym prawem oraz w oparciu o wybrane dokumenty europejskie dotyczące budowania programów do nauki języka ze szczególnym uwzględnieniem uczniów z doświadczeniem migracji. Adresowany jest do uczniów uczących się języka polskiego jako drugiego w oddziałach przygotowawczych zorganizowanych w szkołach podstawowych. W niniejszym programie zakłada się także, że w oddziałach przygotowawczych uczniowie korzystają z innych zajęć przedmiotowych, które również prowadzone są w języku polskim. Jakość tego transferu będzie znacząco wpływała na umiejętności językowe uczących się i ich kompetencje interkulturowe. Wyróżnikiem programu jest Metoda “język edukacji szkolnej”.
Podręczniki do nauczania języka polskiego jako obcego w szkołach ukraińskich, Stowarzyszenie Wspólnota Polska na na zlecenie Senatu RP, 2018
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” na zlecenie Senatu RP realizowało zadanie „Opracowanie podręczników do klasy V i XI do nauczania języka polskiego jako obcego w szkołach ukraińskich”. Zadanie zostało zrealizowane na wniosek Ogólnoukraińskiego Koordynacyjno – Metodycznego Centrum Języka i Kultury Polskiej w Drohobyczu.
M. Pamuła-Behrens, M. Szymańska, W polskiej szkole. Materiały do pracy z uczniami z doświadczeniem migracji, Fundacja im. Mikołaja Reja 2017
Publikacja podpowiada, jak zorganizować proces uczenia się języka edukacji szkolnej w polskiej szkole.
K. Pasławska-Iwanczewska, Język polski dla cudzoziemców na przykładzie pracy z uczniami pochodzenia ukraińskiego – sugestie wspomagające, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2017
Dobra praktyka, która może pomóc nauczycielom, edukatorom i doradcom metodycznym pracującym z młodzieżą cudzoziemską, która po niedługim czasie edukacji musi przystąpić do egzaminów zewnętrznych z języka polskiego. Jakie rozwiązania należy przyjąć, by młodzież pochodząca z zagranicy mogła sprawnie poznać język polski? Czy ‒ i jakie działania ‒ mogą podjąć osoby zajmujące się wspomaganiem szkół, aby wspomóc środowiska stojące przed takim wyzwaniem?
K. Kubin, E. Pogorzała, Raport z badania systemu nauczania dzieci cudzoziemskich języka polskiego jako drugiego/obcego w szkołach w Polsce, Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej 2014
Raport z badania dotyczącego sposobu realizowania przez szkoły dodatkowych zajęć z języka polskiego jako obcego/drugiego. Wyniki badania posłużyły do wypracowania rekomendacji, dotyczących systemu nauczania języka polskiego jako drugiego/obcego w szkołach, oraz rozwiązań, mających na celu zwiększenie efektywności i jakości takich zajęć.
Ku wielokulturowej szkole w Polsce. Pakiet edukacyjny z programem nauczania języka polskiego jako drugiego dla I, II i III etapu kształcenia (w szkołach m.st. Warszawy), Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń 2010
Ku wielokulturowej szkole w Polsce. Pakiet edukacyjny z programem nauczania języka polskiego dla I, II, III etapu kształcenia to pierwszy w historii dydaktyki języka polskiego jako drugiego materiał programowy przygotowany dla polskich szkół. Adresowany jest do wszystkich odpowiedzialnych za organizację i realizację kształcenia cudzoziemców w polskim systemie edukacyjnym.
Internetowy kurs języka polskiego „Po polsku po Polsce” (poziom A1), Uniwersytet Jagielloński
Kurs został zaprojektowany jako wirtualna podróż po Polsce, dzięki czemu użytkownik może jednocześnie uczyć się języka i zapoznać się z ważnymi dla polskiej kultury miejscami i postaciami.
Dzienniczek – słowniczek. Narzędzie wspierające naukę języka polskiego dzieci z doświadczeniem migracyjnym, Polskie Forum Migracyjne
Proste narzędzie wspierające naukę języka polskiego przez dzieci z doświadczeniem migracji. (przewodnik metodyczny dla nauczycieli, wyjaśniający na czym polega praca z dzienniczkiem, jakie są cele jego stosowania i jak angażować do jego prowadzenia uczniów i ich rodziców).
Zebrane podręczniki do nauczania języka polskiego:
Rozmówki polsko-ukraińskie oraz dostępne proste kursy internetowe
7. Doświadczenie migracji a nauczanie przedmiotów innych niż język polski
Edukacja wielokulturowa zakłada współpracę wszystkich nauczycieli, nie tylko języka polskiego. Wybrane wskazówki, dot. np. nauczania matematyki mogą być pomocne w pracy na innych zajęciach. Ważny jest też aspekt kulturowy, integracyjny – prezentujemy zestawy do wykorzystania także na świetlicy czy godzinach wychowawczych.
Ukraińscy uczniowie w naszej klasie poradniki dla nauczycieli
Dydaktycy Szkoły Edukacji we współpracy z ukraińskimi nauczycielami przygotowali poradniki przedmiotowe dla nauczycieli przyjmujących ukraińskie dzieci w swoich klasach. Na stronie Szkoły Edukacji znajdują się poradniki z zakresu: języka ojczystego, matematyki, historii, biologii z przyrodą (będzie gotowy do końca dnia), pracy wychowawczej
Znajdziecie w nich:analizę podstawy programowej danego przedmiotu w Ukrainie, kluczowe różnice między nauczaniem przedmiotu w Ukrainie i w Polsce, przykładowe zadania dla uczniów niemówiących po polsku lub znających podstawy naszego języka, przykładowe zadania i działania integracyjne, materiały dydaktyczne, wskazówki dla zespołów przedmiotowych.
Pakiet powitalny – wybrane materiały przygotowane w języku ukraińskim, Urząd Miasta st. Warszawa 2022
Warszawa przygotowała materiały informacyjne i edukacyjne przydatne we w wsparciu dzieci i młodzieży z Ukrainy, którzy przebywają w Warszawie, w tym m.in. ,,Pakiety powitalne dla uczniów i rodziców”. W pakiecie znalazły się informacje niezbędne dla ucznia pojawiającego się pierwszego dnia w szkole. Warszawski pakiet zawiera: schemat systemu edukacji w Polsce, kalendarz szkolny, szkolny porządek dnia, informację o rzeczach potrzebnych w szkole, dzienniczek ucznia, informację o zajęciach pozaszkolnych, wskazówki jak zaprzyjaźnić się z nowymi kolegami/koleżankami w szkole, opis systemu oceniania, wzory formularzy szkolnych, mini-słowniczek podstawowych terminów szkolnych.
Materiały dydaktyczne dla nauczycieli. Poruszanie kwestii uchodźców w klasie, UNCHR 2021
Tu znajdują się materiały dydaktyczne: scenariusze lekcyjne, podręczniki, filmy wideo i inne pomoce dla nauczycieli. Moduły lekcyjne zaprojektowano specjalnie tak, aby pomóc nauczycielom uwzględnić kwestie uchodźstwa i migracji w sposób jak najbardziej interesujący i edukacyjny. W strefie dla dzieci dostępne są różne gry, quizy oraz kreskówki, dzięki którym dzieci mogą poznać życie uchodźców.
M. Pamuła-Behrens, M. Szymańska, Metodyka nauczania języka edukacji szkolnej uczniów z doświadczeniem migracji. Metoda JES-PL – matematyka, Fundacja im. Mikołaja Reja 2019
Celem niniejszej publikacji jest wsparcie nauczycieli w procesie uczenia uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji języka edukacji szkolnej na zajęciach matematyki.
Cały świat w naszej klasie. Scenariusz zajęć międzykulturowych, Polskie Forum Migracyjne 2020
Praca zdalna z uczniem z doświadczeniem migracyjnym, Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych 2021
W pracy zdalnej z uczniem z doświadczeniem migracyjnym należy pamiętać o dostosowaniu treści do indywidualnych potrzeb i umiejętności językowych. Stąd należy w oparciu o zgromadzone materiały przygotować indywidualną kartę pracy.
Tyle świata w naszym mieście. Jak uczyć o uchodźcach?, Polskie Forum Migracyjne 2017
Jak wykorzystać dwie godziny lekcyjne na to, aby dzieci lub młodzież poczuły, o co chodzi w migracji i uchodźstwie? Proponowane zajęcia służą nie tylko poznaniu terminologii w tematyce uchodźczej, ale przede wszystkim zrozumienia złożoności wyborów, jakie podejmują osoby opuszczające swój kraj, poznania przyczyn i skutków uchodźstwa i migracji. Zajęcia zakładają udział w spotkaniu uchodźcy lub uchodźczyni. W materiałach nauczyciele znajdą wzór „paszportu” oraz historie dzieci-uchodźców. Historie te opracowaliśmy z myślą o dzieciach młodszych, starszych i nastolatków 15+.
A. Bulandra, J. Kościółek, Lekcje tolerancji. Pakiet edukacyjny dla nauczycieli, Stowarzyszenie INTERKULTURALNI PL 2017
Publikacja zawiera omówienie zagadnień z zakresu dyskryminacji i jej przeciwdziałania oraz rozumienia zagadnień tolerancji i otwartości na różnorodność kulturową. Kolejne rozdziały składające się na przewodnik zawierają scenariusze ćwiczeń poświęcone danym mniejszościom oraz ich wpływowi na kształtowanie się kultury polskiej.
E. Stoecker, H. Zielińska, M. Borowska, Temat lekcji: Wszyscy o wszystkim mało wiemy – scenariusze lekcji, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej 2016
Publikacja ta jest zbiorem pięciu scenariuszy zajęć, wprowadzających do szkolnej klasy tematy wielokulturowości, współczesnych migracji i kryzysu azylowego. Nauczyciele i nauczycielki mogą, posługując się reportażem jako materiałem wyjściowym, przygotować uczniów i uczennice na przyjęcie dzieci uchodźczych do klasy, do szkoły, wreszcie jako swoich sąsiadów.
M. Winiarek-Kołucka (red.), Drama wzmacnia. Drama w edukacji antydyskryminacyjnej i obywatelskiej, STOP KLATKA Stowarzyszenie Praktyków Dramy 2016
W pierwszej części książki opisane są podstawy pracy metodą dramy. Drugą stanowią artykuły dotyczące zjawiska dyskryminacji w środowisku szkolnym oraz sposobów rozpoczynania pracy metodą dramy w szkole. Trzecia część publikacji to prezentacja doświadczeń organizacji w pracy z młodzieżą i dorosłymi w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Ostatnia zawiera przykładowe scenariusze warsztatów dramowych opracowane przez uczestników i uczestniczki realizowanych przez nas projektów obywatelskich i antydyskryminacyjnych.
M, Tudek, W poszukiwaniu zrozumienia – techniki dramowe i teatralne wobec wyzwań edukacji międzykulturowej, Ośrodek Rozwoju Edukacji
Techniki dramowe i teatralne mogą być z powodzeniem stosowane na zajęciach lekcyjnych, świetlicowych, kołach zainteresowań. Przy pomocy tych właśnie środków można prowadzić wszelkie zajęcia wychowawcze. Znakomicie wpisują się w proces rozwiązywania problemów młodzieży w wieku dorastania, a także innych trudnych sytuacji społeczno- edukacyjnych. Warto modyfikować metody dramowe i dostosowywać je do wyzwań, jakie stawia przed nami edukacja międzykulturowa.
8. Wojna w Ukrainie – jak pracować z uczniami?
Poniżej prezentujemy gromadzone na bieżąco zasoby wspierające nauczycieli w rozmawianiu z dziećmi i młodzieżą na temat trwającej wojny i jej konsekwencji.
Zasoby CEO dotyczące bezpośrednio wojny w Ukrainie:
Psycholog radzi, jak w domu i w szkole rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o wojnie w Ukrainie, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022
Co możemy zrobić w związku z wojną w Ukrainie?, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022
Podpowiadamy, co możemy zrobić w szkołach, jakie działania można podjąć z uczniami w każdym wieku, do jakich form mądrego zaangażowania i odpowiedzialnego pomagania warto zachęcać.
Poznaj kulturę i naród ukraiński poprzez literaturę, muzykę i film, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022
Zachęcamy do rozmawiania w klasie o tym, co dzieje się za naszą wschodnią granicą i o ludziach, którzy są dotknięci tą niewyobrażalną tragedią. Rozmawiajmy jednak nie tylko o wojnie, ale też spróbujmy lepiej poznać Ukraińców i Ukrainki przez zaznajomienie się z ich kulturą lub z dziełami, które na temat Ukrainy powstały. Nie tylko poczujemy się bliżej nich, ale też oddamy cześć dziedzictwu narodowemu Ukrainy.
Jak z uczniami rozmawiać o wojnie, kiedy w klasie są osoby z Ukrainy, Rosji lub Białorusi?, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022
By mądrze wesprzeć uczniów i uczennice z Ukrainy, Rosji i Białorusi, w pierwszej kolejności spójrzmy na klasę jako całość. Wszystkie dzieci są w taki czy inny sposób dotknięte przez wojnę, stanowi ona dla nich pewną cezurę w życiu i nie pozostanie bez wpływu na ich przyszłość. Co możemy dla nich zrobić, by pomóc im przejść przez tę traumę?
Wojna w Ukrainie. Jak o niej rozmawiać z dziećmi i młodzieżą?, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022
W tym dokumencie zebraliśmy materiały edukacyjne uporządkowane według tematów: migracje i uchodźstwo, dezinformacja, fake newsy i krytyczna analiza przekazów medialnych, emocje, polityka, wojny konflikty
Inne zasoby:
A. Konarzewska, Scenariusz lekcji wychowawczej o wojnie w Ukrainie , blog Być nauczycielem 2022
Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie – wskazówki, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2022
Rozmowa zorganizowana w ramach Programu Równać Szanse pn. „Jak rozmawiać z młodzieżą o wojnie?”, przeprowadzona przez dziennikarza Onetu, Janusza Schwertnera z psycholożką Małgorzatą Ohme. https://www.youtube.com/watch?v=5ujnjFAbqQo
8. Organizacje i instytucje, które działają w obszarze migracji
Polecamy też strony organizacji pozarządowych i instytucji, które zajmują się tematyką wielokulturowości i migracyjną i / lub uruchomiły dodatkowe serwisy gromadzące zasoby i materiały pomagające realizację tej tematyki.
Serwis Centrum Edukacji Obywatelskiej poświęcony migracjom
Projekt Fundacji na rzecz Różnorodności Społecznej
Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą
„Włącz Polskę” zestaw materiałów edukacyjnych dla dzieci polskich uczących się za granicą
Serwis Fundacji Szkoła z Klasą poświęcony sytuacji w Ukrainie
Serwis Uniwersytetu Dzieci, na którym znajdują się propozycje miniprojektów. Miniprojekty składają się ze scenariuszy lekcji, z pomocą których przeprowadzisz wartościowe lekcje, stworzysz dzieciom przestrzeń do wspólnej zabawy, rozwiniesz postawę tolerancji i szacunku.
Serwis wspierający biblioteki – strona przygotowana przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, dzięki której biblioteki mogą sprawniej prowadzić działania informacyjne, edukacyjne i kulturalne skierowane do osób z Ukrainy.
https://ukrainer.net/pl/regions/ – strona o regionach w Ukrainie (historia, w tym historie osobiste, nagrania, zdjęcia)
ZASOBY GROMADZONE I UPOWSZECHNIANE PRZEZ NAUCZYCIELI
Z chwilą rozpoczęcia wojny w Ukrainie i pojawiania się w Polsce coraz większej liczby uchodźców powstały oddolne inicjatywy gromadzące i porządkujące zasoby pomagające nauczycielom i nauczycielkom włączanie dzieci i młodzieży w polski system edukacji.
Darmowe materiały do pracy z dziećmi – zbiór (m.in. materiały na powitanie, książki, kolorowanki, nauka, audiobooki rozmowy o wojnie, wydarzenia, wsparcie psychologiczne, książki do kupienia lub pobrania)
Padlet: Uczeń z doświadczeniem migracji (m.in. dobre praktyki, poradniki metodyczne, edukacja językowa uczniów z Ukrainy (podręczniki bezpłatne dla uczniów słowiańsko-języcznych), pakiet powitalny dla uczniów i rodziców, słowniczki – język edukacji szkolnej, język ukraiński, materiały online do uczenia języka polskiego jako języka obcego (bezpłatne), edukacja językowo-przedmiotowa dzieci (podręczniki bezpłatne), organizacje pozarządowe wspierające imigrantów.
UKRAIŃSKI SYSTEM EDUKACJI
Od połowy marca uczniowie z Ukrainy mają możliwość kontynuowania nauki online w systemie ukraińskim (na każdym etapie i poziomie edukacyjnym). Poniżej niezbędne linki do informacji o ukraińskiej szkole zdalnej, ale także linki do materiałów, podręczników, instytucji ukraińskich wspomagających rozwój ucznia.
Ukraińska szkoła uruchomiona przez Ukraińskie Ministerstwo Edukacji – dla dzieci i młodzieży pragnących kontynuowanie edukacji w systemie ukraińskim.
Bezpłatna szkoła online Fundacji EduSEN i Stowarzyszenia Klanza Bogatynia dla dzieci z Ukrainy – możliwość kontynuacji szkoły w ukraińskim systemie nauczania skierowana do wszystkich chętnych, którzy planują wrócić na Ukrainę lub zostali w swoim kraju.
Elektroniczne wersje podręczników ukraińskich – na stronie udostępniane są bezpłatne elektroniczne wersje podręczników lub podręczników elektronicznych do pełnego kształcenia ogólnego.
Zebrane materiały edukacyjne po ukraińsku dla dzieci kontynuujących naukę w ukraińskim systemie edukacji (i nie tylko)
– kieruje działem „Szkoła ucząca się”. Więcej
